Przejrzystość i zrównoważony stan flory bakteryjnej jelit stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Niestety, zakłócenia w tym delikatnym ekosystemie mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, określany jako SIBO, jest tego dobrym przykładem. Jakie objawy niesie za sobą ta przypadłość i jak ją zdiagnozować? Czym jest spowodowana?

Czym jest SIBO?

SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) to stan charakteryzujący się nadmierną kolonizacją jelita cienkiego przez bakterie, które zwykle występują w innych odcinkach przewodu pokarmowego (najczęściej w jelicie grubym). W prawidłowych warunkach w jelicie cienkim znajduje się relatywnie niewielka liczba mikroorganizmów, jednak w przypadku SIBO ich populacja znacznie się zwiększa. Prowadzi to do zaburzenia równowagi i prawidłowego funkcjonowania tego odcinka układu pokarmowego.

Kto jest głównie narażony na rozwój SIBO?

Zespół rozrostu bakteryjnego może dotknąć osoby w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczy on pacjentów z nieprawidłowościami budowy lub funkcji przewodu pokarmowego. Do czynników ryzyka zalicza się m.in.:

  • choroby przewlekłe, takie jak zespół jelita drażliwego, chorobę Leśniowskiego-Crohna, cukrzycę, marskość wątroby czy niewydolność nerek,
  • wrodzone lub nabyte wady anatomiczne, np. uchyłki jelitowe, zrosty pooperacyjne, brak zastawki krętniczo-kątniczej,
  • długotrwałe przyjmowanie leków, w szczególności antybiotyków, inhibitorów pompy protonowej oraz opioidów,
  • zaburzenia odporności, np. niedobór immunoglobuliny A lub zakażenie HIV.

Warto podkreślić, że SIBO nie jest chorobą zakaźną. Jego rozwój wynika z namnażania się własnej fizjologicznej mikroflory w miejscu, w którym jej obecność jest niepożądana.

Jakie objawy wywołuje zespół SIBO?

Symptomy zespołu rozrostu bakteryjnego są niezwykle różnorodne i mogą obejmować dolegliwości związane zarówno z układem pokarmowym, jak i z innymi sferami funkcjonowania organizmu. Najczęściej zgłaszane przez chorych problemy to:

  • wzdęcia, bóle i uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej,
  • przewlekła biegunka, w tym także tłuszczowa (stolec pozostaje na powierzchni wody),
  • zaparcia,
  • nadmierne oddawanie gazów,
  • nagła, nieuzasadniona utrata masy ciała,
  • powiększony obwód brzucha,
  • niedobory witamin i minerałów (np. witaminy B12, żelaza, wapnia),
  • niedokrwistość,
  • zaburzenia neurologiczne, takie jak zaburzenia czucia,
  • przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia nastroju, koncentracji lub widzenia.

U części pacjentów z SIBO mogą nie występować żadne dolegliwości. To sprawia, że schorzenie to często bywa rozpoznawane zbyt późno, gdy dojdzie już do poważniejszych powikłań.

Na czym polega diagnostyka zespołu SIBO?

Ze względu na niespecyficzny charakter objawów postawienie prawidłowej diagnozy wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań diagnostycznych. Lekarz po zebraniu wywiadu i wykonaniu badania fizykalnego najczęściej zleca:

  • Wodorowy test oddechowy – nieinwazyjne badanie, polegające na pomiarze stężenia wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu roztworu glukozy lub laktulozy. Podwyższone wartości wskazują na nadmierną fermentację w jelicie cienkim.
  • Posiew treści jelitowej – pobranie próbki z jelita cienkiego w trakcie endoskopii i wykonanie badania mikrobiologicznego.
  • Badania krwi – morfologia, stężenie witaminy B12, żelaza, albumin, które mogą ujawnić niedobory związane z zaburzeniami wchłaniania.
  • Badanie obrazowe – RTG lub tomografia jamy brzusznej, które mogą uwidocznić nieprawidłowości anatomiczne.

Do testu oddechowego pacjent musi się odpowiednio przygotować. W tym celu przez 4 tygodnie nie może przyjmować antybiotyków, a na 24 godziny przed badaniem powinien ograniczyć spożycie produktów fermentujących.

Jaką dietę stosować przy zespole SIBO?

Odpowiednie żywienie stanowi istotny element kompleksowego leczenia i profilaktyki SIBO. Celem diety jest ograniczenie spożycia produktów, które mogą ulegać nadmiernej fermentacji w jelicie cienkim, a tym samym nasilać dolegliwości. Najczęściej rekomendowanym modelem żywienia w SIBO jest dieta o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (low FODMAP). Polega ona na eliminacji lub ograniczeniu spożycia:

  • laktozy (produktów mlecznych),
  • fruktozy (owoców, miodu, słodzików),
  • fruktanów (pszenicy, cebuli, czosnku),
  • galaktooligosacharydów (roślin strączkowych),
  • polioli (sorbitolu, ksylitolu).

Zamiast nich w diecie powinny znaleźć się m.in.: mięso, ryby, jaja, orzechy, oliwki, awokado, banany, jagody, sałata, szpinak, ryż, quinoa i kasza gryczana. 

Istotne jest ponadto regularne spożywanie posiłków, unikanie podjadania i dokładne przeżuwanie każdego kęsa. Pomocne mogą okazać się suplementy wspomagające trawienie, takie jak enzymy trawienne czy preparaty z olejem z oregano.

Na czym polega profilaktyka nawrotów SIBO?

Niestety, zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego ma tendencję do nawracania. Dlatego niezwykle istotne jest wdrożenie kompleksowych działań profilaktycznych, mających na celu utrzymanie zrównoważonej mikroflory jelit. 

Istotne jest przede wszystkim dbanie o prawidłową perystaltykę jelit poprzez aktywność fizyczną i spożywanie pokarmów bogatych w błonnik. Ponadto, jeśli zachorujesz na infekcję bakteryjną, zawsze informuj lekarza o tym, że zmagasz się z SIBO. To pozwoli tak zaplanować leczenie, aby ograniczyć stosowanie antybiotyków, niekorzystnie wpływających na mikroflorę jelitową, oraz wdrożyć odpowiednie suplementy probiotyczne.

Badania, które warto wykonać:

Bibliografia

  1. M. Jabłkowski, J. Białkowska-Warzecha i in., Zespół rozrostu bakteryjnego – SIBO. Jak go diagnozować i leczyć w praktyce lekarza rodzinnego w świetle nowych wytycznych, „Lekarz POZ” 2022, nr 1, s. 24–36.
  2. A. Adamska, M. Nowak i in., Częstość występowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) u pacjentów z cukrzycą, „Diabetologia Kliniczna” 2015, t. 4, nr 5, s. 175–182.
  3. J. Gąsiorowska, M. Czerwionka-Szaflarska, Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita nadwrażliwego, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2013, nr 8 (3): s. 165–171.