Szkorbut, choroba kojarzona głównie z dawnymi marynarzami, wciąż stanowi zagrożenie dla zdrowia. Choć w dzisiejszych czasach występuje rzadziej niż w przeszłości, warto znać jego przyczyny, objawy i metody leczenia. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej chorobie, ze szczególnym uwzględnieniem jej wpływu na zęby oraz roli witaminy C.

Szkorbut – co to jest?

Szkorbut to choroba wywołana długotrwałym i znacznym niedoborem witaminy C (kwasu askorbinowego). Witamina ta jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ bierze udział w syntezie kolagenu – białka, które stanowi podstawowy składnik tkanki łącznej. Tkanka łączna buduje m.in. skórę, kości, chrząstki, naczynia krwionośne i zęby. Niedobór witaminy C prowadzi do zaburzeń w produkcji kolagenu, co skutkuje osłabieniem tych struktur i pojawieniem się charakterystycznych objawów.

Historia szkorbutu

Szkorbut był plagą marynarzy przez wieki, szczególnie podczas długich rejsów morskich, kiedy dostęp do świeżej żywności był ograniczony. W XVIII wieku szkocki lekarz James Lind odkrył, że spożywanie cytrusów skutecznie zapobiega szkorbutowi. To odkrycie uratowało życie tysiącom marynarzy.

Szkorbut w dzisiejszych czasach

Choć szkorbut jest rzadko spotykany w krajach rozwiniętych, wciąż występuje w populacjach o ograniczonym dostępie do świeżej żywności, w krajach dotkniętych ubóstwem, oraz w przypadku osób z ciężkimi zaburzeniami odżywiania. Warto pamiętać, że niedobór witaminy C może dotyczyć każdego, kto nie dba o zrównoważoną dietę.

Szkorbut – przyczyny

Główną przyczyną szkorbutu jest niedostateczna podaż witaminy C w diecie. Organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować tej witaminy, dlatego musi być ona dostarczana wraz z pożywieniem. Do czynników ryzyka rozwoju szkorbutu należą:

  • Niewłaściwa dieta: Uboga w świeże owoce i warzywa, które są głównym źródłem witaminy C.
  • Monotonna dieta: Składająca się głównie z przetworzonej żywności, która zawiera niewielkie ilości witaminy C.
  • Choroby przewlekłe: Niektóre choroby, takie jak choroby przewodu pokarmowego, mogą utrudniać wchłanianie witaminy C.
  • Uzależnienia: Nadużywanie alkoholu lub narkotyków może prowadzić do niedożywienia i niedoboru witaminy C.
  • Ekstremalne diety: Restrykcyjne diety odchudzające lub eliminacyjne mogą prowadzić do niedoborów witaminowych.
  • Czynniki społeczne: Ubóstwo, brak dostępu do świeżej żywności, izolacja społeczna (szczególnie dotyka osoby starsze).
  • Wiek: Niemowlęta karmione wyłącznie mlekiem krowim (które zawiera mało witaminy C) oraz osoby starsze są bardziej narażone na niedobór.
  • Ciąża i laktacja: Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C w tych okresach może prowadzić do niedoboru, jeśli dieta nie jest odpowiednio zbilansowana.
  • Palenie tytoniu: Palacze mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C, ponieważ jest ona zużywana do neutralizacji wolnych rodników.

Szkorbut – objawy

Objawy szkorbutu mogą być różnorodne i zależą od stopnia niedoboru witaminy C. Do najczęstszych objawów należą:

  • Ogólne osłabienie i zmęczenie: To jedne z pierwszych objawów szkorbutu, często mylone z innymi dolegliwościami.
  • Bóle mięśni i stawów: Spowodowane osłabieniem tkanki łącznej, mogą być mylone z objawami reumatyzmu.
  • Łatwe powstawanie siniaków i krwawienia: Spowodowane osłabieniem naczyń krwionośnych, nawet niewielkie urazy mogą powodować rozległe siniaki.
  • Obrzęk i krwawienie dziąseł: Charakterystyczny objaw szkorbutu, dziąsła stają się spuchnięte, zaczerwienione i bolesne, łatwo krwawią podczas szczotkowania zębów.
  • Wypadanie zębów: Spowodowane osłabieniem dziąseł i kości, zęby stają się luźne i wypadają.
  • Trudno gojące się rany: Spowodowane zaburzeniami w syntezie kolagenu, nawet drobne skaleczenia goją się bardzo wolno.
  • Sucha i łuszcząca się skóra: Spowodowana zaburzeniami w produkcji kolagenu, skóra staje się szorstka, sucha i łuszcząca się.
  • Anemia: Spowodowana niedoborem żelaza, którego wchłanianie jest utrudnione przy niedoborze witaminy C, co prowadzi do niedokrwistości.
  • Depresja i drażliwość: Spowodowane zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nerwowego, osoby chore na szkorbut mogą być drażliwe, płaczliwe i cierpieć na depresję.
  • Bóle kości: Szczególnie u dzieci, mogą powodować trudności w chodzeniu.
  • Krwawienia podokostnowe: Prowadzą do obrzęków i bólu, szczególnie w kończynach dolnych.
  • Zaburzenia wzrostu: U dzieci niedobór witaminy C może prowadzić do zaburzeń wzrostu i rozwoju.

Szkorbut – zęby

Szkorbut ma szczególnie negatywny wpływ na zdrowie zębów i dziąseł. Niedobór witaminy C prowadzi do:

  • Obrzęku i krwawienia dziąseł: Dziąsła stają się spuchnięte, zaczerwienione i bolesne, co utrudnia jedzenie i utrzymanie higieny jamy ustnej.
  • Rozchwiania i wypadania zębów: Osłabienie więzadeł ozębnej prowadzi do rozchwiania zębów, a w konsekwencji do ich wypadania, co może prowadzić do problemów z żuciem i trawieniem.
  • Opóźnionego gojenia ran po ekstrakcji zęba: Spowodowane zaburzeniami w syntezie kolagenu, co zwiększa ryzyko infekcji.
  • Zmiany w strukturze zębów: Szkliwo staje się cieńsze i bardziej podatne na uszkodzenia, co zwiększa ryzyko próchnicy.
  • Krwawienia z dziąseł: Nawet przy delikatnym szczotkowaniu.
  • Bolesność jamy ustnej: Co utrudnia spożywanie pokarmów.

Szkorbut – jaka witamina?

Szkorbut jest spowodowany niedoborem witaminy C, zwanej również kwasem askorbinowym. Witamina ta jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ:

  • Bierze udział w syntezie kolagenu: Białka, które stanowi podstawowy składnik tkanki łącznej, zapewniając elastyczność i wytrzymałość skóry, kości, chrząstek i naczyń krwionośnych.
  • Wzmacnia układ odpornościowy: Zwiększa odporność organizmu na infekcje, stymulując produkcję białych krwinek i przeciwciał.
  • Jest silnym antyoksydantem: Chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, opóźniając procesy starzenia i zmniejszając ryzyko chorób przewlekłych.
  • Ułatwia wchłanianie żelaza: Zapobiega anemii, zwiększając wchłanianie żelaza z pożywienia.
  • Wspomaga gojenie ran: Przyspiesza regenerację tkanek, stymulując produkcję kolagenu w miejscu uszkodzenia.
  • Wpływa na syntezę neuroprzekaźników: Co jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i zapobiegania zaburzeniom nastroju.

Diagnostyka i leczenie szkorbutu

Diagnostyka szkorbutu opiera się na:

  • Wywiadzie lekarskim: Ocena objawów, czynników ryzyka i nawyków żywieniowych pacjenta.
  • Badaniu fizykalnym: Ocena stanu skóry, dziąseł, zębów, stawów i innych narządów.
  • Badaniach laboratoryjnych: Pomiar poziomu witaminy C we krwi (najbardziej wiarygodne), morfologia krwi (w celu wykrycia anemii), badania biochemiczne (ocena funkcji nerek i wątroby).

Leczenie szkorbutu polega na:

  • Suplementacji witaminy C:
    • Doustnie: W łagodnych przypadkach stosuje się doustne preparaty witaminy C w dawkach od 250 mg do 1 g dziennie, przez kilka tygodni.
    • Dożylnie: W ciężkich przypadkach, z powikłaniami lub u osób z zaburzeniami wchłaniania, stosuje się dożylne podawanie witaminy C.
  • Zmianie diety:
    • Wprowadzenie do diety produktów bogatych w witaminę C, takich jak świeże owoce i warzywa.
    • Regularne spożywanie cytrusów, kiwi, truskawek, papryki, brokułów, brukselki i czarnych porzeczek.
  • Leczeniu objawowym:
    • Łagodzenie bólu: Stosowanie leków przeciwbólowych w razie potrzeby.
    • Leczenie stanów zapalnych: Stosowanie leków przeciwzapalnych w razie potrzeby.
    • Leczenie anemii: Stosowanie preparatów żelaza w przypadku niedokrwistości.
    • Leczenie ran, oraz wszelkich zmian skórnych, które powstały w wyniku choroby.
    • Leczenie stomatologiczne, w przypadku zmian w jamie ustnej.
  • Monitorowanie:
    • Regularne kontrole lekarskie w celu monitorowania postępów leczenia i oceny poziomu witaminy C we krwi.

Profilaktyka szkorbutu

Najlepszą metodą zapobiegania szkorbutowi jest zrównoważona dieta, bogata w świeże owoce i warzywa. Do produktów bogatych w witaminę C należą:

  • Cytrusy (pomarańcze, cytryny, grejpfruty)
  • Kiwi
  • Truskawki
  • Papryka
  • Brokuły
  • Brukselka
  • Czarne porzeczki

W przypadku osób z czynnikami ryzyka rozwoju szkorbutu, lekarz może zalecić suplementację witaminy C. Szczególnie dotyczy to osób:

  • Niedożywionych
  • Z chorobami przewodu pokarmowego
  • Uzależnionych od alkoholu lub narkotyków
  • Stosujących restrykcyjne diety
  • Palących tytoń
  • Osób starszych
  • Niemowląt karmionych wyłącznie mlekiem krowim.
  • Kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Podsumowanie

Szkorbut, choć rzadko spotykany w dzisiejszych czasach, wciąż stanowi zagrożenie dla zdrowia. Dlatego ważne jest, aby znać jego przyczyny, objawy i metody leczenia. Regularne spożywanie produktów bogatych w witaminę C to najlepszy sposób na zapobieganie tej chorobie. W przypadku wystąpienia objawów szkorbutu, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.