Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, z którą na skutek nikłej aktywności fizycznej i błędnych nawyków żywieniowych zmaga się coraz więcej osób. Jednym z najpoważniejszych powikłań tej dolegliwości jest zespół stopy cukrzycowej (zwany skrótowo stopą cukrzycową). Ten stan może prowadzić do groźnych konsekwencji, takich jak wydłużenie gojenia się ran. Dlatego niezwykle ważna jest wczesna identyfikacja pierwszych objawów oraz właściwa pielęgnacja stóp u osób chorujących na cukrzycę. Przyjrzyjmy się czynnikom rozwoju zespołu stopy cukrzycowej oraz symptomom, jakie się z tym wiążą.
Czym jest stopa cukrzycowa?
Stopa cukrzycowa to przewlekłe powikłanie cukrzycy, zarówno typu 1., jak i typu 2. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest to infekcja, owrzodzenie lub zniszczenie głębokich tkanek stopy u pacjenta z cukrzycą, czemu towarzyszą cechy neuropatii lub niedokrwienia. Innymi słowy, jest to stan, w którym dochodzi do uszkodzenia nerwów oraz naczyń krwionośnych w obrębie kończyn dolnych.
Wyróżnia się trzy główne rodzaje schorzenia:
- stopę neuropatyczną (65% przypadków) – spowodowaną uszkodzeniem włókien nerwowych,
- stopę naczyniową (kilkanaście procent) – związaną z niedokrwieniem kończyn u osób z cukrzycą,
- stopę mieszaną (około 25%) – łączącą cechy obu powyższych typów.
Przyczyny stopy cukrzycowej
Kluczową rolę w powstawaniu stopy cukrzycowej odgrywają dwa czynniki – neuropatia oraz niedokrwienie kończyn dolnych. Neuropatia prowadzi do osłabienia lub całkowitej utraty czucia w stopach oraz zaburzeń chodu, co zwiększa ryzyko urazów. Z kolei niedokrwienie utrudnia prawidłowe odżywienie tkanek i ich regenerację.
Czynnikami ryzyka powstawania zmian w obrębie stopy cukrzycowej są również:
- hiperglikemia (utrzymujący się wysoki poziom cukru we krwi, co uszkadza naczynia krwionośne i nerwy),
- deformacje stopy, np. palce młoteczkowe, obniżone sklepienie podłużne,
- mikrourazy, np. spowodowane niewygodnym obuwiem, zabiegami kosmetycznymi,
- infekcje (rozwijające się na skutek upośledzonej odporności i gorszego ukrwienia).
Zobacz: Senność poposiłkowa: przyczyny, objawy i sposoby na złagodzenie tego problemu
Charakterystyczne objawy stopy cukrzycowej
Wczesne objawy stopy cukrzycowej często są trudne do zauważenia przez samego pacjenta. Mogą pojawić się wówczas zmiany skórne (suchość, łuszczenie, pękanie), a także obrzęk stóp, zwłaszcza na wysokości kostek. Wraz z upływem czasu pojawiają się zaburzenia czucia, opisywane jako uporczywe mrowienie, drętwienie czy zmniejszona wrażliwość na dotyk. Może też pojawić się dyskomfort, a nawet ból. Finalnie powstają owrzodzenia, grudki i pęcherze, które bardzo długo się goją, co sprzyja zakażeniom.
Diagnostyka stopy cukrzycowej
Wczesne rozpoznanie stopy cukrzycowej ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia i zapobiegania poważnym powikłaniom. Dlatego ważne jest, aby osoby z cukrzycą regularnie kontrolowały stan swoich stóp. Diagnostyka obejmuje:
- ocenę stanu skóry, paznokci i deformacji stóp w celu wykrycia zmian, otarć, ran, odcisków, modzeli,
- badanie czucia wibracji i dotyku, wykorzystujące monofil Semmes-Weinsteina,
- ocenę ukrwienia (badanie tętna na stopach, pomiar ciśnienia),
- badanie mikrobiologiczne w przypadku podejrzenia zakażenia.
Profilaktyka stopy cukrzycowej
Zapobieganie rozwojowi stopy cukrzycowej jest kluczowe dla uniknięcia rozwoju zakażeń w trudno gojących się ranach. A podstawą profilaktyki jest regularna kontrola glikemii oraz staranna pielęgnacja stóp odpowiednimi kosmetykami.
Podstawowe zalecenia profilaktyczne
Kluczowe dla utrzymania stóp w dobrej kondycji u chorych na cukrzycę jest noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia (zwłaszcza jeśli w tkance powstają już niepokojące zmiany). Warto, aby było ono nie tylko wygodne, ale też wyposażone w miękką, elastyczną podeszwę. Stosowanie wkładek ortopedycznych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb stóp, będzie tu szczególnie korzystne.
Unikaj chodzenia na boso, aby nie dopuścić do powstania zadrapań. A jeśli takowe już powstaną – szybko reaguj i skonsultuj problem ze specjalistą.
Domowa pielęgnacja stopy cukrzycowej
Codzienna, staranna pielęgnacja stóp jest kluczowym elementem zapobiegania stopie cukrzycowej i leczenia jej. Pamiętaj, aby wyrobić rutynę codziennego oglądania całych stóp, zwracając uwagę na zmiany skórne, rany, pęknięcia.
Kąp się w letniej wodzie i nie dłużej niż 5 minut, a na koniec starannie osusz skórę, zwracając uwagę na przestrzenie między palcami stóp. Po kąpieli zastosuj preparaty nawilżające i regenerujące.
Unikaj samodzielnego usuwania odcisków, modzeli, wrastających paznokci. Udaj się do podologa, który właściwie zajmie się zmianami.
Warto zadbać o regularną aktywność fizyczną, która usprawni krążenie. Będzie to ważny element zapobiegający rozwojowi zespołu stopy cukrzycowej.
Kosmetyki do pielęgnacji stopy cukrzycowej
Skóra stóp diabetyków często jest przesuszona, zrogowaciała i podatna na pęknięcia. Dlatego wymaga ona specjalistycznej pielęgnacji. Odpowiednie kosmetyki powinny wykazywać właściwości:
- nawilżające i natłuszczające – działają tak m.in. mocznik, lanolina, masło shea,
- regeneracyjne i wzmacniające barierę ochronną skóry – działają tak m.in. emolienty, pantenol, witaminy,
- antyseptyczne i przeciwgrzybicze – tak działają m.in. mikrosrebro, substancje aktywne,
- wspierające gojenie ran – tak działa m.in. kolagen.
Podstawę pielęgnacji stanowią łagodne żele, mydła, balsamy i kremy do codziennego stosowania. Natomiast w przypadku specyficznych problemów, takich jak infekcje czy owrzodzenia, stosuje się preparaty specjalnego przeznaczenia o działaniu leczniczym.
Sprawdź: Co może sprzyjać powstawaniu odparzeń skóry? Jak w odpowiedni sposób dbać o taką skórę?
Badania, które warto wykonać:
- e-Pakiet ryzyko cukrzycy/insulinooporność – pakiet badań wskazanych do wykonania w przypadku występowania objawów mogących mieć związek z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, np. nadmierny apetyt, trudności w gojeniu się ran.
- e-Pakiet dla każdego (maksimum) – pakiet zawiera badania służące do profilaktycznej oceny zdrowia, w tym ryzyka rozwoju cukrzycy.
- e-Pakiet dla kobiet w ciąży (podstawowy) – pakiet zawiera badania, które wykonane w ciąży pozwalają ocenić ogólną kondycję przyszłej mamy oraz identyfikować ewentualne zaburzenia, np. rozwijającą się cukrzycę ciężarnych.
Bibliografia
- A. Korzon-Burakowska, Zespół stopy cukrzycowej – patogeneza i praktyczne aspekty postępowania, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2008, nr 2(3), s. 234–241.
- A. Korzon-Burakowska, S. Tęcza, Infekcje w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej, „Diabetologia Praktyczna” 2005, t. 6, nr 2, s. 92–96.
- B. Mrozikiewicz-Rakowska, A. Jawień i in., Organizacja opieki nad chorymi z zespołem stopy cukrzycowej. Wytyczne polskiego towarzystwa leczenia ran, „Leczenie Ran” 2015, nr 12(3), s. 83–112.
