Endometrium, czyli błona śluzowa wyścielająca jamę macicy, jest jednym z kluczowych elementów w obrębie żeńskiego układu rozrodczego. Choć często bywa mylone z pojęciem endometriozy, to właśnie prawidłowo funkcjonujące endometrium odgrywa fundamentalną rolę w procesach rozrodczych kobiety. Od jego stanu zależy nie tylko zdrowie, lecz również możliwość zajścia w ciążę i jej donoszenia.

Budowa i funkcje endometrium

Endometrium to wewnętrzna warstwa ściany macicy, która składa się z komórek nabłonka, tkanki łącznej, naczyń krwionośnych oraz komórek układu odpornościowego. Charakterystyczną cechą tej struktury jest jej podział na warstwę podstawną i czynnościową.

Warstwa podstawna endometrium

Warstwa podstawna endometrium to jego stała, głęboko położona część, której budowa nie ulega zmianom w trakcie cyklu miesiączkowego. Stanowi ona swoisty rezerwuar, z którego pod wpływem hormonalnej stymulacji odbudowuje się warstwa czynnościowa.

Warstwa czynnościowa endometrium

Warstwa czynnościowa to część błony śluzowej macicy, która cyklicznie ulega rozrostowi, a następnie złuszczeniu. To właśnie w tej części endometrium dochodzi do zagnieżdżenia się zarodka podczas ciąży. Jej okresowe złuszczanie jest widoczne w postaci krwawienia miesiączkowego.

Zmiany endometrium w cyklu miesięcznym

Endometrium, jako tkanka wrażliwa na działanie hormonów, ulega cyklicznym przemianom w trakcie cyklu miesiączkowego kobiety. Zmiany te można podzielić na trzy podstawowe fazy.

Faza proliferacji

Pierwsza faza to faza proliferacji, która pokrywa się z fazą folikularną cyklu. Pod wpływem estrogenów produkowanych przez pęcherzyk jajnikowy dochodzi do namnażania się komórek w obrębie endometrium, a także rozrostu cew gruczołowych i tętnic spiralnych. Efektem jest stopniowe pogrubienie błony śluzowej macicy.

Faza sekrecji

Druga faza to faza sekrecji, która odpowiada fazie lutealnej cyklu. Po owulacji ciałko żółte zaczyna produkować progesteron, który powoduje dojrzewanie komórek endometrium i zatrzymanie ich dalszej proliferacji. Endometrium gromadzi substancje zapasowe, przygotowując się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.

Faza menstruacji

Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, ciałko żółte obumiera, a stężenia hormonów spadają. Prowadzi to do niedokrwienia i złuszczenia warstwy czynnościowej endometrium, co objawia się krwawieniem miesiączkowym.

Grubość endometrium a wiek kobiety

Grubość endometrium zmienia się nie tylko w trakcie cyklu, lecz również w zależności od wieku kobiety:

• u dziewczynek przed okresem dojrzewania grubość endometrium wynosi 0,3–0,5 mm;
• u kobiet w wieku rozrodczym endometrium osiąga około 7–9 mm w fazie folikularnej i do 15 mm w fazie lutealnej;
• u kobiet po menopauzie grubość endometrium powinna wynosić do 5 mm, a w przypadku stosowania terapii hormonalnej – do 8 mm.

Zbyt cienkie lub zbyt grube endometrium może świadczyć o różnego rodzaju patologiach i stanowić przyczynę problemów z zajściem w ciążę.

Rola endometrium w ciąży

Prawidłowo funkcjonujące endometrium jest niezbędne do zajścia w ciążę i utrzymania jej. Kiedy dochodzi do zapłodnienia, endometrium ulega dalszym przemianom, zmieniając się w doczesną ciążową. 

Doczesna stanowi matczyną część łożyska, odpowiadając za stały przepływ krwi i składników odżywczych do rozwijającego się płodu. Ponadto tkanka ta pełni ważne funkcje immunologiczne, umożliwiając organizmowi matki zaakceptowanie obecności zarodka.

Diagnostyka chorób endometrium

Nieprawidłowości w obrębie endometrium mogą objawiać się zaburzeniami miesiączkowania, nieprawidłowymi krwawieniami, problemami z zajściem w ciążę czy dolegliwościami bólowymi. W celu ich zdiagnozowania lekarze wykorzystują różne metody badawcze:

• przezpochwowe USG – jest podstawowym narzędziem obrazowania endometrium, które pozwala ocenić grubość, echostrukturę oraz ewentualne patologie błony śluzowej macicy;
• biopsja endometrium – pobranie fragmentu endometrium do badania histopatologicznego umożliwia rozpoznanie chorób, takich jak nowotwory czy stany zapalne;
• histeroskopia – zabieg ten polega na wprowadzeniu do jamy macicy kamery, umożliwiającej bezpośrednią ocenę wyglądu endometrium (często łączy się tę czynność z pobraniem wycinków do dalszej diagnostyki).

Najczęstsze choroby endometrium

Nieprawidłowości w obrębie endometrium mogą przybierać różne formy. Do najczęstszych schorzeń należą:

• zapalenie endometrium – infekcje bakteryjne lub powikłania zabiegów ginekologicznych mogą prowadzić do rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej macicy, co objawia się bólem, gorączką oraz nieprawidłowymi krwawieniami;
• zrosty endometrialne – zbliznowacenia w obrębie jamy macicy, będące następstwem zabiegów, infekcji lub porodu, mogą utrudniać zajście w ciążę i utrzymanie jej;
• polipy endometrialne – to łagodne, uszypułowane rozrosty błony śluzowej, które często nie dają objawów, ale mogą powodować nieprawidłowe krwawienia;
• rozrost endometrium – nadmierny rozrost komórek gruczołowych endometrium, który może mieć charakter łagodny lub atypowy (przedrakowy);
• rak endometrium – nowotwór złośliwy błony śluzowej macicy, najczęściej diagnozowany u kobiet po 50. roku życia;
• endometrioza – choroba polegająca na występowaniu tkanki endometrium poza jamą macicy, co może prowadzić do silnych dolegliwości bólowych i niepłodności.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet dla kobiet – pakiet wskazany jest do wykonania przez kobiety miesiączkujące, dla których istotny jest pomiar rezerwy jajnikowej w celu oceny płodności oraz oszacowania czasu dzielącego od menopauzy.
• e-Pakiet nowotwory u kobiet, podstawowy: badania genetyczne – badania z tego pakietu warto wykonać w celu analizy występowania mutacji zwiększających ryzyko zachorowania na niektóre typy nowotworów.
• e-Pakiet dla każdego (maksimum) z konsultacją – badania w pakiecie są wskazane do wykonania w celu szerszego poznania kondycji organizmu. W razie występowania patologii wyniki wskażą zaatakowany organ lub układ i zidentyfikują nasilenie procesu chorobowego.

Bibliografia

1. A. Markowska, M. Pawałowska i in., Rak endometrium typu I i II – nowe spojrzenie na etiologię i przebieg kliniczny, „Current Gynecologic Oncology” 2015, nr 1 (13), s. 5–10.
2. N. Zmarzły, E. Hermyt, E. i in., Płynna biopsja w raku endometrium, „Current Gynecologic Oncology” 2019, nr 17 (1), s. 27–42.