Człowiek rośnie aż do zakończenia okresu dojrzewania. W przypadku dziewcząt czas ten przypada około 18. roku życia, a u chłopców – około 25. roku życia. Do pełnoletności możesz śledzić prawidłowy rozwój dziecka, posiłkując się siatkami centylowymi. Wszelkie obawy skonsultuj z lekarzem i w razie potrzeby wykonaj badania, by wesprzeć prawidłowy rozwój dziecka.

Od czego zależy wzrost dziecka?

Kontrolowanie wzrostu (tak jak i wagi) u dziecka jest ważnym wskaźnikiem jego prawidłowego rozwoju. Wpływ na ten proces ma wiele czynników. Jednym z nich jest płeć. Przeciętnie chłopcy są wyżsi od dziewcząt. Nie oznacza to jednak, że nie może mieć miejsca sytuacja odwrotna. Może, choć nie jest to częste. Wedle wyliczonych norm – zarówno polskich, jak i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) – w tej samej grupie wiekowej to chłopcy będą mieć zarówno wyższy wzrost, jak i większą wagę.

Kolejnym istotnym czynnikiem są uwarunkowania genetyczne. Jeśli ani rodzice, ani dziadkowie nie są wysocy, trudno oczekiwać od dziecka, że wzrostem dorówna zawodnikom drużyny koszykarskiej.

Istotny dla wzrostu dziecka jest sposób odżywiania… i to już od etapu życia płodowego! Niski wzrost może być konsekwencją wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu. Może być to m.in. skutkiem niedożywienia matki i wpływu czynników endokrynologicznych (czynnika wzrostu, IGF-1, czyli insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1, greliny, leptyny czy insuliny).

Wzrost może być ponadto ograniczony przez:

• zaburzenia hormonalne (np. na skutek chorób tarczycy),
• choroby płuc, nerek i serca,
• nieprawidłowo zbilansowaną dietę,
• nikłą aktywność fizyczną,
• zaburzenia rozwoju kości i stawów,
• cukrzycę,
• przedwcześnie rozpoczęty okres dojrzewania,
• nieprawidłowości metaboliczne,
• zakażenia o charakterze przewlekłym,
• stosowanie niektórych leków.

Prawidłowy wzrost dziecka – siatki centylowe

Siatki centylowe są narzędziem, które ma ułatwiać ocenę prawidłowego rozwoju dziecka. Możesz posłużyć się tymi sporządzonymi przez WHO albo wykorzystać dane polskie zebrane podczas badań OLAF i OLA, przeprowadzonych w latach 2007–2012.

Specjaliści przyjmują, że wartości poniżej 3. centyla i powyżej 97. centyla mogą świadczyć o problemach ze wzrostem. Nie jest to jednoznaczne z poważnym zaburzeniem. W takiej sytuacji dziecko wymaga jednak obserwacji i ewentualnej pogłębionej diagnostyki, aby wesprzeć jak najszybciej jego prawidłowy rozwój.

Tabela wzrostu dziecka – normy WHO

WHO opracowało siatki z podziałem na płeć i grupy wiekowe, dzięki czemu możesz precyzyjnie śledzić, jak rozwija się Twoje dziecko. Śledzić, ale nie oceniać. Diagnoza jest zadaniem lekarza pediatry.

Siatki centylowe WHO są prostym narzędziem. Mogą jednak nastręczać trudności interpretacyjnych. Każda siatka zbudowana jest z dwóch osi. Na poziomej odczytasz wiek dziecka (w latach lub w miesiącach), a na pionowej – jego wzrost. Miejsce skrzyżowania się obu wartości na siatce to właśnie centyl. Nie jest to dokładna wartość liczbowa. Na siatkach poszczególne centyle oznaczone są kolorowymi liniami. Sprawdź, między jakimi wartościami znajduje się Twoje dziecko.

Przykładowo, jeśli w wieku 3 lat i 6 miesięcy maluch mierzy 104 cm, oznacza to, że znajduje się dokładnie na 85 centylu. Co to oznacza? Tyle że 85% dzieci w tym samym wieku jest równych lub mniejszych, a 15% – większych. Przestrzegamy jednak przed zamartwianiem się, że to coś złego. Wzrost warto rozpatrywać wraz w odniesieniu do wagi, aby ocenić proporcjonalność rozwoju.

Możesz też spotkać się z określeniem, że „dziecko wypadało z siatki”. Chodzi o sytuację, gdy maluch znajdzie się powyżej 97. centyla lub poniżej 3. centyla. To oczywiście ważna dla lekarza informacja, aby śledzić postępy wzrostu. Jeśli jednak maluch rośnie „swoim kanałem”, czyli nie ma wyraźnych spadków lub wzrostów długości ciała, to najczęściej nie ma powodów do zmartwień.

Tabela wzrostu dziecka – standardy polskie

W Polsce obecnie wykorzystywane są poza siatkami WHO siatki centylowe wykonane w latach 2007–2012. Nie są ani lepsze, ani gorsze o tych zaproponowanych przez Światową Organizację Zdrowia. Uwzględniają jednak średnią typową dla polskich dzieci. Te siatki znajdziesz też w książeczce zdrowia dziecka w części z normami dla maluchów od 3. roku życia (dla młodszych podane są te WHO).

Wartości prezentowane na siatkach polskich nieco różnią się od tych WHO. Podany wyżej przykład dziecka w wieku 3 lat i 6 miesięcy przy wzroście 104 cm na siatkach polskich będzie ulokowany na 75., a nie na 87. centylu. 

Jak mierzyć wzrost dziecka?

Przestrzegamy przed samodzielnym mierzeniem niemowlaka. Mimo dobrych chęci nie wykonasz tego prawidłowo. Tak małe dzieci mierzy się… etapami. Najpierw odcinek od głowy do bioder, potem do kolan, aż wreszcie do stóp.

Uzyskany wynik, jak pewnie się domyślasz, nie będzie dokładny. Stąd też nazywany jest długością ciała, a nie wzrostem. Na pomiar wzrostu przyjdzie czas, gdy dziecko samodzielnie będzie stać. Wówczas możesz umieścić miarkę na ścianie. Przystaw do niej malucha i zadbaj o to, by stał możliwie prosto. W ten sposób uda Ci się precyzyjnie zaznacz pomiar.

Obawiasz się, że nie zrobisz tego prawidłowo? W takim razie umów dziecko na wizytę do pediatry. Lekarz posłuży się profesjonalnym wzrostomierzem.

Jak wspomóc wzrost dziecka?

Przyczyn niskiego wzrostu dziecka może być wiele. Jeśli powodem są czynniki genetyczne, nie jesteś w stanie wspomóc wzrostu dziecka.

Przyczyną niskorosłości może być zaburzenie wchłaniania składników odżywczych z pożywienia (co jest charakterystyczne dla alergii czy celiakii), ale też nieprawidłowa praca tarczycy oraz przewlekłe zakażenia. Aby przekonać się, czy tu tkwi problem – wykup pakiet badań dla najmłodszych i skonsultuj wyniki z pediatrą. Oceni on stan zdrowia malucha i wesprze go już na wczesnym etapie rozwoju.

Dla prawidłowego wzrostu ważna jest aktywność fizyczna i dobrze zbilansowana dieta. Jeśli dziecko jest wybiórcze pokarmowo, konieczna może okazać się suplementacja. Nie sięgaj jednak po preparaty samodzielnie. Wykonaj badanie laboratoryjne i wdróż suplementy zalecone przez lekarza.

Otyłość u dzieci – przyczyny i skutki

Dieta z niskim indeksem glikemicznym – jakie są jej zasady i dla kogo jest adresowana?

Skąpa miesiączka – przyczyny i potencjalne powiązania z zaburzeniami hormonalnymi

Badania profilaktyczne kobiet po 40 roku życia

Znaczenie poziomu leptyny we krwi w kontrolowaniu wagi

Bibliografia

1. Książeczka zdrowie dziecka – wzór, Ministerstwo Zdrowia, https://zekspertemodzieciach.pl/wp-content/uploads/2018/01/KsiazeczkaZdrowiaDziecka-wz%C3%B3r-1-2017.pdf, dostęp: 22.05.2023 r. 
2. Z. Kułaga, A. Różdżyńska-Świątkowska, Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18. roku życia, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2015, t.19, s, 119–135.
3. Z. Chęcińska-Maciejewska, E. Korek, i in., Rola hormonu wzrostu, insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 oraz greliny w rozwoju somatycznym płodu, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2016, t. 22, nr 3, s. 216–220.
4. A. Sybilski, M. Michalczuk, Zasady żywienia dzieci w drugim i trzecim roku życia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2010, nr 6 (3), s. 182–188.