Każdego roku z przewlekłymi biegunkami zmaga się 3–5% populacji. To poważny problem, ponieważ nieleczone schorzenie zaburza florę jelitową, utrudnia wchłanianie substancji odżywczych, a także doprowadza do nadmiernej utraty wody wraz z elektrolitami. Tylko dzięki szerokiej diagnostyce i wdrożeniu leczenia można zapobiec skrajnemu odwodnieniu i niedożywieniu.
Kiedy biegunka jest przewlekła?
Nie każdy luźny stolec można nazwać biegunką. Wedle definicji WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) mianem takim określa się zaburzenie polegające na oddawaniu minimum trzech luźnych lub wodnistych stolców (zawartość wody przekracza 75%) w ciągu doby.
O dolegliwości ostrej można mówić wtedy, gdy trwa krócej niż 14 dni, o przetrwałej, gdy dokucza przez 14–30 dni, a o przewlekłej – gdy utrzymuje się powyżej 30 dni.
O ile ostra i przetrwała postać biegunki zwykle jest konsekwencją zakażenia drobnoustrojami (np. bakterią E.coli), o tyle przewlekłe schorzenie może być również wywołane zaburzeniami pracy jelit i procesu wchłaniania.
Niestrawność – jakie są jej przyczyny, objawy i skutki?
O czym mogą świadczyć ciągłe biegunki?
Podstawowy podział przyczyn przewlekłej biegunki uwzględnia mechanizm jej powstawania. Zgodnie z nim wyróżnia się:
- biegunkę osmotyczną – w jelitach zostaje zatrzymana woda, przez co zwiększa się objętość wydalanego pienistego i tryskającego stolca (np. przy nietolerancji laktozy);
- biegunka wydzielnicza – do jelita są wydzielane w nadmiarze: sól, woda oraz inne substancje (np. przy infekcji bakteryjnej);
- biegunka zapalna – błony śluzowe jelita cienkiego są uszkodzone, przez co nie są w stanie efektywnie wchłaniać substancji odżywczych z pożywienia (np. przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego).
Najczęściej przewlekła biegunka u dzieci czy dorosłych jest konsekwencją zespołu jelita drażliwego oraz chorób zapalnych jelit (np. choroby Leśniowskiego-Crohna czy celiakii), zaburzeń wchłaniania, a także zatruć pokarmowych i infekcji spowodowanych przez bakterie, wirusy, lub pasożyty, takie jak: Escherichia coli, Shigella, Campylobacter jejuni, Clostridium difficile, Salmonella, Sapovirus, Norovirus, Rotavirus, Astrovirus, Adenovirus, Cryptosporidium, Yersinia enterocolitica, Blastocystis hominis, Giardia lamblia, Dientamoeba fragilis Entamoeba histolytica.
Na tym lista możliwych przyczyn przewlekłej biegunki się nie kończy. Gdyby tak było, to diagnostyka schorzenia nie stanowiłaby aż takiego wyzwania dla internistów i gastroenterologów. Zatem co jeszcze może być przyczyną przewlekłych biegunek? Czynnikami wywołującymi tę dolegliwość są też:
- stosowane leki (np. neomycyna),
- niektóre składniki spożywcze (np. sorbitol, mannitol),
- nadużywany alkohol,
- nowotwory czynne hormonalnie (np. rakowiak),
- zespół SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego, podczas którego bakterie z innych części jelit zaczynają zagnieżdżać się w jelicie cienkim),
- przewlekły stan zapalny trzustki,
- cholestatyczna choroba wątroby,
- niedokrwienie jelita,
- nadczynność tarczycy,
- alergie i nietolerancje pokarmowe (np. nietolerancja laktozy).
Co ciekawe, wiele kobiet obserwuje pojawianie się luźnych stolców w drugiej połowie cyklu miesiączkowego. W istocie biegunka przed okresem to jeden z symptomów PMS (zespołu przedmiesiączkowego). Wynika to z przemian hormonalnych. Wzrost stężenia estrogenów i jednocześnie spadek poziomu progesteronu sprzyjają wydzielaniu wazopresyny i aldosteronu, które zatrzymują w organizmie sód i wodę, co sprzyja rozwojowi biegunek.
Polipy jelita grubego – wczesne wykrywanie, ryzyko nowotworowe i znaczenie regularnych badań
Choroba Leśniowskiego-Crohna – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie
Nietolerancja pokarmowa – jakie są rodzaje, objawy i testy na nietolerancję pokarmową?
Do czego prowadzi długotrwała biegunka?
Największym zagrożeniem, jakie rodzi przewlekła biegunka, jest utrata wody i elektrolitów. Szczególnie szybko postępujące konsekwencje widać wtedy, gdy dobowa waga wydalanego stolca przekracza 1000 g. Wówczas poza odwodnieniem i pogarszającym się samopoczuciem zaczyna rozwijać się niedożywienie i nagle spada masa ciała. To wynik niemożliwości wchłaniania substancji odżywczych z treści pokarmowej zbyt szybko przesuwającej się wzdłuż ścian jelita.
Jak przebiega diagnostyka przewlekłej biegunki?
Diagnostyka przewlekłej biegunki to dla lekarzy nie lada wyzwanie. Przede wszystkim dlatego, że wielu pacjentów myli biegunkę z luźnymi stolcami. Dlatego tak ważny jest wywiad lekarski, który pozwoli interniście lub gastroenterologowi zyskać informacje na temat:
- konsystencji, objętości i koloru kału,
- liczby wypróżnień w ciągu doby,
- dolegliwości towarzyszących (takich jak np. bóle brzucha, gorączka),
- stosowanej diety,
- przyjmowanych leków,
- chorób (w tym chorób w rodzinie, które mogą być dziedziczone, np. celiakii).
Po wywiadzie lekarskim konieczne jest przeprowadzenie badania. Przygotuj się na to, że lekarz będzie chciał dotknąć Twojego brzucha, by sprawdzić, czy jest tkliwy i wzdęty. Konieczne może też okazać się badanie per rectum (przez odbytnicę).
Z pewnością otrzymasz skierowanie do wykonania badań w laboratorium. Warto wykonać pakiet badań kału, co pozwoli wykryć wiele patogenów mogących być przyczyną przewlekłej biegunki. W razie podejrzenia celiakii może być konieczne wykonanie oznaczenia przeciwciała anty-tTG, a jeśli lekarz przyczyny biegunki będzie upatrywać w zaburzeniu pracy tarczycy – zaleci Ci oznaczenie poziomu TSH, T3 i T4. Konieczne może też okazać się wykonanie badań pod kątem anemii (przede wszystkim poziomu żelaza i ferrytyny) i niedoboru witamin. Niestety jest to częste powikłanie po przewlekłej biegunce.
Jak zatrzymać przewlekłą biegunkę?
W czasie przewlekłej biegunki kluczowe jest nawodnienie. Jest to szczególnie ważne u szybko odwadniających się dzieci, dlatego maluchy w wieku do dwóch lat po każdym luźnym stolcu powinny wypić 50–100 ml wody, a te między 2. a 10. roku życia – 100–200 ml.
Samo picie wody to jednak za mało, ponieważ organizm wraz z luźnymi lub wodnistymi stolcami traci też cenne elektrolity. Aby uzupełnić ich poziom, możesz kupić w aptece saszetki z elektrolitami do wykonania roztworu wodnego.
Lekami z wyboru przy leczeniu biegunki są zwykle opioidowe środki przeciwbiegunkowe (np. loperamid). Ich rolą jest spowolnienie transportu treści pokarmowych wzdłuż jelit, dzięki czemu więcej substancji odżywczych może zostać wchłoniętych. W przypadku obecności pasożytów stosuje się leki przeciwpasożytnicze (np. pyrantel).
Dieta w czasie trwania biegunki powinna być lekkostrawna. Nie obciąża ona nadmiernie układu pokarmowego. Z tego samego względu należy jeść częściej, ale mniej. Korzystniejsze będzie zjedzenie sześciu skromnych posiłków niż trzech obfitych.
Rak jelita grubego – diagnoza, objawy, leczenie
Bibliografia
- J. Wasielica-Berger, Ostra biegunka, „Gastroenterologia Kliniczna” 2018, t. 10, nr 1, s. 14–22.
- A. Prystupa, D. Skomorowska i in., Diagnostyka i leczenie pacjenta z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego, „Medycyna Ogólna” 2010, vol. 16, nr 1, s. 45–53.
- L. Schiller, Przewlekła biegunka, [w:] red. N. Talley, Jelito cienkie, jelito grube, trzustka, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2013.
- B. Klincewicz, I. Ignys, Ocena częstości występowania czynników etiologicznych u dzieci z ostrą i przewlekłą biegunką, ze szczególnym uwzględnieniem rotawirusów i Campylobacter jejuni – doniesienie wstępne, https://www.science24.com/paper/1534#gsc.tab=0, dostęp: 11.07.2023 r.
- P. Kozłowski, M. Kozłowska i in., Ocena częstości występowania objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego u młodych kobiet, „Journal of Education, Health and Sport” 2017, nr 7(7), s. 866–872.
- U. Grata-Borkowska, D. Pokorna-Kałwak, Biegunki i zaparcia u dzieci, „Lekarz POZ” 2015, nr 1, s. 79–86.
