Ból brzucha to jedna z najczęstszych dolegliwości, z jakimi rodzice zgłaszają swoje pociechy do lekarza pediatry. Chociaż w większości przypadków jest to objaw czynnościowy, wymagający jedynie leczenia objawowego, czasami może również sygnalizować poważniejsze schorzenia. Dlatego niezwykle istotne jest, aby w każdej sytuacji, gdy dziecko skarży się na ból w obrębie brzucha, przeprowadzić odpowiednią diagnostykę, która pozwoli ustalić przyczynę dolegliwości i wdrożyć właściwe postępowanie terapeutyczne.
Najczęstsze przyczyny bólu brzucha u dzieci
Ból brzucha u dzieci może mieć różnorodne podłoże. Najczęściej spowodowany jest dolegliwościami czynnościowymi:
- zespół jelita drażliwego (IBS) – charakteryzuje się nawracającymi bólami brzucha, często zlokalizowanymi wokół pępka, którym towarzyszą zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcia);
- dyspepsja czynnościowa – objawy to ból i dyskomfort w nadbrzuszu, często związane z przyjmowaniem posiłków;
- migrena brzuszna – występuje napadowo, z bólami brzucha, wymiotami i bladością;
- czynnościowy ból brzucha – ból o nieokreślonej lokalizacji, niewyjaśnionej przyczynie, ale mający znaczny wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka.
Dolegliwości mogą być też spowodowane przez choroby organiczne takie jak zapalenie wyrostka robaczkowego czy pęcherzyka żółciowego, ale nie tylko. Ból brzucha u dziecka to może być także objaw kamicy nerkowej, niedrożności jelit, zapalenia trzustki, choroby zapalnej jelit (nieswoiste zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), a nawet chorób metabolicznych takich jak np. porfiria ostra czy nowotwory.
Mniej oczywistymi przyczynami bólu brzucha u dziecka mogą być:
- infekcje wirusowe lub bakteryjne (np. grypa, zapalenie żołądka i jelit);
- alergie i nietolerancje pokarmowe;
- stres i czynniki psychologiczne;
- urazy mechaniczne.
Kiedy ból brzucha u dziecka wymaga interwencji lekarza?
Rodzice powinni zgłosić się do lekarza, jeśli ból brzucha u dziecka utrzymuje się dłużej niż 2–3 dni, jest silny, uporczywy i nie ustępuje pomimo zastosowania tzw. domowych sposobów.
Interwencji medycznej wymaga także sytuacja, gdy dolegliwości są tak silne, że wybudzają dziecko w nocy oraz towarzyszą im: gorączka, wymioty, biegunka, utrata apetytu, zmniejszenie masy ciała czy krew w stolcu.
Niepokojąca jest także sytuacja, gdy dolegliwości występują w prawym dolnym kwadrancie brzucha, a do tego mięśnie są wyraźnie napięte (po ucisku pojawia się wyraźny opór).
Badania diagnostyczne w bólu brzucha u dzieci
Diagnostyka bólu brzucha u dzieci rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego. Lekarz zadaje zwykle pytania dotyczące:
- lokalizacji bólu;
- czasu trwania i nasilenia dolegliwości;
- czynników nasilających lub łagodzących ból;
- objawów towarzyszących (wymioty, biegunka, zaparcia, gorączka, utrata apetytu);
- występowania podobnych dolegliwości w przeszłości;
- chorób przewlekłych, przyjmowanych leków;
- wyników wcześniejszych badań.
Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych. Są to zwykle:
- morfologia krwi, aby ocenić stan zapalny;
- badanie ogólne moczu, aby wykryć zakażenia układu moczowego;
- badanie kału, aby stwierdzi obecność krwi utajonej, pasożytów, bakterii;
- badania biochemiczne, aby ocenić czynności wątroby, trzustki, nerek;
- testy alergiczne, aby wykryć reakcje nadwrażliwości.
Wsparciem diagnostyki są badania obrazowe. USG jamy brzusznej pozwala ocenić narządy wewnętrzne i m.in. wykryć zmiany patologiczne. Natomiast RTG lub TK jamy brzusznej umożliwia ocenę budowy anatomicznej czy obecności zmian organicznych.
Niekiedy niezbędne jest wykonanie gastroskopii (do oceny górnego odcinka przewodu pokarmowego) albo kolonoskopia (dla oceny jelita grubego).
W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie:
- badania pH-metrycznego dla oceny refluksu żołądkowo-przełykowego;
- testów oddechowych dla wykrycia nietolerancji laktozy, fruktozy, sorbitolu;
- badań genetycznych dla rozpoznania podłoża genetycznego chorób metabolicznych.
Interpretacja wyników badań
Prawidłowe wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych w większości przypadków potwierdzają rozpoznanie czynnościowego bólu brzucha. Natomiast odchylenia od norm mogą wskazywać na organiczne podłoże dolegliwości i konieczność dalszej diagnostyki:
- podwyższone wskaźniki stanu zapalnego (CRP, OB) sugerują infekcję lub chorobę zapalną;
- nieprawidłowości w badaniach biochemicznych mogą świadczyć o problemach z wątrobą, trzustką lub nerkami;
- obecność krwi w kale może wskazywać na choroby zapalne jelit lub nowotwory;
- zmiany w USG lub badaniach endoskopowych mogą potwierdzić choroby organiczne.
Nie próbuj jednak samodzielnie interpretować wyników i stawiać diagnozy. Może to zrobić tylko lekarz, analizując wiele różnych wyników.
Postępowanie w przypadku czynnościowego bólu brzucha
Jeśli po przeprowadzeniu wstępnej diagnostyki lekarz stwierdzi, że ból brzucha u dziecka ma charakter czynnościowy, nie ma powodu do niepokoju. Takie dolegliwości nie są bowiem objawem poważnej choroby.
W razie potrzeby możesz podać maluchowi leki rozkurczowe i przeciwbólowe, zalecone przez pediatrę (w dawce dostosowanej do wieku i wagi dziecka). W razie nasilenia dolegliwości zmodyfikuj dietę – zwiększ spożycie błonnika i ogranicz produkty ciężkostrawne.
Ważne może się też okazać wsparcie psychologiczne w przypadku stwierdzenia czynników stresogennych. Nie bagatelizuj dolegliwości dziecka, ale jednocześnie nie wzmagaj lęku. Ważną rolę odgrywa ścisła współpraca z lekarzem, który na podstawie całościowej oceny stanu zdrowia ustali optymalny plan diagnostyczno-terapeutyczny.
Badania, które warto wykonać:
- e-Pakiet dla dzieci – pakiet badań wskazany do wykonania przy występowaniu objawów sugerujących zakażenie pasożytnicze, bakteryjne lub wirusowe, ale też w celu profilaktycznej oceny ogólnego stanu zdrowia.
e-Pakiet alergiczny – badania w pakiecie są wskazane do wykonania u dzieci będących w trakcie diagnostyki alergii lub planujących ją rozpocząć bez względu na stopień nasilenia objawów.
- e-Pakiet alergiczny pokarmowy – badania w pakiecie warto wykonać u dzieci i dorosłych przy wystąpieniu objawów sugerujących alergię pokarmową (bóle brzucha, mdłości, wymioty, wzdęcia, biegunka, spadek wagi).
Bibliografia
- T. Jamer, T. Pytrus i in., Ganglioneuroblastoma u dziecka z przewlekłym bólem brzucha ‒ opis przypadku, „Journal of Mother and Child” 2018, vol. 22, nr 4, s .364–370.
- D. Pokorna-Kałwak, K. Kiliś-Pstrusińska, Zakażenie układu moczowego u dzieci – objawy alarmowe, https://www.researchgate.net/profile/Michal-Jedrzejek/publication/328829502_Zakazenie_ukladu_moczowego_u_dzieci_-_objawy_alarmowe/links/5be5656e4585150b2ba91a0b/Zakazenie-ukladu-moczowego-u-dzieci-objawy-alarmowe.pdf [dostęp: 16.09.2024 r.].
- J. Ryżko, III klasyfikacja rzymska zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego okresu dziecięcego i młodzieńczego, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2008, nr 3 (2), s. 79–86.