Szacuje się, że ok. 30% społeczeństwa obserwuje nadwrażliwość swojego układu pokarmowego na niektóre produkty. Z alergią pokarmową na białka mleka krowiego, jajka czy gluten zmaga się ok. 8% dzieci i ok. 4% dorosłej populacji. Nietolerancja pokarmowa to coś innego niż alergia – za nieprawidłową odpowiedź organizmu nie jest odpowiedzialny układ odpornościowy, ale inne czynniki. Sprawdź, jakie badania należy zrobić, aby potwierdzić nadwrażliwość na określone kategorie produktów. 

Nietolerancja pokarmowa – co to jest? Skąd się bierze?

Wiele osób traktuje terminy „alergia” i „nietolerancja” jako synonimy, jednak jest to błąd. Alergia to zlepek dwóch greckich słów: allos ‘inny’ oraz ergos ‘reakcja’. Można więc powiedzieć, że alergia to nadmierna reakcja układu odpornościowego człowieka na związki organiczne (alergeny) zawarte w żywności. Organizm osoby uczulonej rozpoznaje substancje, które dla zdrowego człowieka nie są szkodliwe, jako „wrogów”. Zjedzenie określonego produktu spożywczego sprawia, że organizm uwalnia histaminę, czyli substancję odpowiedzialną za występowanie objawów charakterystycznych dla alergii. 

Nietolerancja pokarmowa występuje częściej niż alergia i może dotyczyć nawet 20% społeczeństwa Europy i Ameryki. Również odnosi się do innej – niż standardowa – reakcji organizmu na określone składniki produktów spożywczych. W przeciwieństwie do alergii nie dotyczy ona układu odpornościowego. Innymi słowy, nietolerancja pokarmowa to nadwrażliwość niealergiczna, którą nie kierują mechanizmy immunologiczne.

Do najczęstszych przyczyn nietolerancji pokarmowej należą m.in.:

• działanie niektórych substancji zawartych w preparatach leczniczych (np. kofeiny, tyraminy);
• problemy z metabolizmem, tj. brak enzymów, które rozkładają składniki odżywcze. Np. zbyt mała ilość enzymu zwanego laktazą hamuje rozkład laktozy i w efekcie wywołuje objawy jej nietolerancji;
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego, np. niespecyficzne reakcje jelit towarzyszące zespołowi jelita drażliwego.

Jak się okazuje, człowiek może być predysponowany genetycznie do nietolerancji określonych składników.

Jakie są rodzaje nietolerancji pokarmowej?

Ze względu na przyczyny występowania nietolerancji pokarmowych można wyodrębnić jej 4 rodzaje:

1. nietolerancja metaboliczna – dotyczy głównie laktozy i produktów zawierających słabo wchłanialne mono-, di- i oligosacharydy oraz poliole (tzw. żywność FODMAP);
2. nietolerancja farmakologiczna – dotyczy głównie tyraminy, histaminy, salicylanów i glutaminianu monosodowego;
3. nietolerancja toksyn – to reakcja organizmu na mikroorganizmy, które powstają np. w procesie psucia się żywności. Taką toksyczną substancją może być np. jad kiełbasiany;
4. nietolerancja idiopatyczna – mechanizm tego rodzaju nietolerancji pozostaje nieznany, jednak wiadomo, że powodują ją substancje konserwujące zawarte w wysokoprzetworzonej żywności. Do tej grupy należy m.in. benzoesan sodu.

Jakie grupy produktów najczęściej wywołują nietolerancję pokarmową?

Nietolerancje pokarmowe mogą być wywołane przez różne produkty. Na pierwszy plan wysuwają się produkty zbożowe i zawarty w nich gluten, który uważany jest za substancję silnie uczulającą. Dolegliwości ze strony układu pokarmowego możesz dostrzec po spożyciu pieczywa i innych produktów, które zawierają żyto, pszenicę czy jęczmień. Do produktów wywołujących nadwrażliwość należą też jaja kurze oraz mleko – substancją uczulającą może być zarówno laktoza, jak i białka mleka krowiego. Niepożądane reakcje wywołują również cytrusy, ryby, skorupiaki i orzechy. 

Niektóre produkty spożywcze, które na pierwszy rzut oka wydają się bezpieczne, również mogą wywołać objawy nietolerancji. Pamiętaj, że żywność często zawiera śladowe ilości orzechów czy mleka, które mogą przedostać się do niej w trakcie procesu produkcyjnego. Producenci umieszczają informację na ten temat na etykietach. 

Nietolerancja pokarmowa – objawy

Nietolerancja dotycząca żywności objawia się przede wszystkim dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Do najczęściej występujących symptomów należą:

• wzdęcia;
• ból brzucha;
• gazy;
• biegunka.

W niektórych przypadkach mogą dojść do tego objawy dodatkowe, a wśród nich np. bóle głowy, wysypka na skórze, czy nawet zatrzymanie wody w organizmie.

Niestrawność – jakie są jej przyczyny, objawy i skutki?

Pasożyty a przewlekła biegunka – badania, przyczyny i skuteczne strategie zaradcze

Jak sprawdzić, czy cierpisz na alergię pokarmową? Na czym polegają testy?

Jeśli obserwujesz u siebie niepokojące objawy i podejrzewasz, że problem nietolerancji pokarmowej może Cię dotyczyć, nie czekaj, ale zgłoś się do lekarza i wykonaj odpowiednie badania. Badanie na nietolerancje pokarmowe pomaga określić predyspozycje genetyczne do nietolerancji pokarmowych na określone składniki diety, takie jak: gluten, laktoza czy fruktoza. Test jest całkowicie nieinwazyjny i niebolesny – polega na pobraniu wymazu z policzka. 

Nietolerancja pokarmowa u dzieci – jak wygląda? 

Niemowlęta i małe dzieci najczęściej nie tolerują białek mleka krowiego i jaj kurzych, a nadwrażliwość rzadziej dotyczy glutenu. Do najczęstszych objawów nietolerancji należą: śluz lub krew w stolcu, rozdrażnienie, płaczliwość, bóle brzucha, zmiany skórne. Lekarz pediatra zleca wykonanie specjalnego badania lub zaleca czasowe odstawienie danego składnika, aby po pewnym czasie podać go ponownie i sprawdzić reakcję organizmu (jest to tzw. prowokacja). Nietolerancje pokarmowe u dzieci i niemowląt często mają charakter przejściowy.

Alergia u dzieci: Objawy i przyczyny, badania, testy

Brak apetytu u dziecka – przyczyny, jakie badania warto wykonać?

Jak wygląda leczenie nietolerancji pokarmowych?

Łagodzenie objawów nietolerancji pokarmowych polega na wyeliminowaniu produktu, który wywołuje niepożądaną reakcję, lub na znacznym ograniczeniu jego ilości w codziennej diecie. Wyniki badań, które wykonasz, mogą stać się punktem wyjścia do ułożenia spersonalizowanych zaleceń dietetycznych i częściowego zlikwidowania dokuczliwych objawów.

Alergia w ciąży – czym się objawia i jak ją leczyć?

Bibliografia

1. M. Bojanowska i in., Nietolerancje i alergie pokarmowe: przyczyny, diagnostyka i postępowanie żywieniowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, Lublin 2021.
2. Ł. Durajski, Alergie. Fakty i mity, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
3. D. Myłek, Oswoić alergie: skąd się biorą uciążliwe dolegliwości i jak sobie z nimi radzić?, Stowarzyszenie Larix, Warszawa 2020.