Wapń zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego, nerwowego, krwionośnego i kostnego. Niedobór pierwiastka powoduje szereg niecharakterystycznych objawów, które mogą wskazywać na inne zaburzenia. Skutkiem długotrwałego niedoboru są poważne patologie i choroby. Główną przyczyną tego stanu jest niedostateczna podaż wraz z pokarmem. 

Znaczenie i normy wapnia w organizmie człowieka

Normy wapnia są różne w zależności od wieku. 

Dobowe zapotrzebowanie na wapń przedstawia się następująco:

• dzieci 1-3 lata – 700 mg/dl,
• dzieci 4-8 lat – 1000 mg/dl,
• dzieci 9-18 lat – 1300 mg/dl, 
• dorośli 19-70 lat – 1000 mg/dl,
• dorośli powyżej 70 lat – 1200 mg/dl. 

Wapń jest jednym z pierwiastków niezbędnych do zachowania wielu procesów zachodzących w organizmie. Jego najważniejsze funkcje to:

• udział w procesie budowania kości (również zębów), naczyń krwionośnych, włosów i paznokci; 
• regulacja pracy układu hormonalnego; 
• regulacja prawidłowych skurczów mięśni;
• pośrednictwo w przewodzeniu neuronów; 
• wspomaganie procesów krzepnięcia krwi; 
• hamowanie procesów zapalnych; 
• utrzymanie prawidłowej przepuszczalności błon komórkowych. 

Aż 99% całkowitej ilości wapnia znajduje się w kościach, a pozostała niewielka część występuje w płynie komórkowym [1]. Najbogatsze źródło wapnia to mleko i produkty mleczne. W mniejszych ilościach pierwiastek występuje w warzywach, przetworach warzywnych i produktach zbożowych. 

Objawy niedoboru wapnia

Niedobór wapnia w zależności od zaawansowania patologii objawia się wieloma zaburzeniami. Nie są one charakterystyczne, co skutkuje tym, że wiele osób nie łączy wystąpienia konkretnych objawów z niedostateczną podażą wapnia. Objawy neurologiczne obejmują szybką męczliwość, bezsenność i zawroty głowy. Pojawiają się nawracające i bardzo bolesne skurcze mięśni, które najczęściej mylone są z niedoborem magnezu. U niektórych osób niedobór wapnia powoduje drętwienie kończyn i napadowe bóle stawów. U kobiet nasilają się dolegliwości bólowe podczas menstruacji. Ze strony układu krwionośnego niedobór tego pierwiastka ujawnia się w postaci zaburzeń krzepliwości krwi, co skutkuje skłonnością do powstawania siniaków. Do nietypowych dolegliwości należą objawy skórne, które mogą mylnie wskazywać na AZS. Są to m.in. swędząca skóra na dłoniach i miejscowe pęknięcia naskórka np. pomiędzy palcami. Symptomem niedoboru wapnia jest również nadmiernie sucha skóra całego ciała.

Przyczyny niedoboru wapnia

Główną przyczyną niedoboru wapnia jest niewystarczające spożywanie produktów będących jego źródłem. Szacuje się, że jego średnia podaż to około 60% zalecanego dziennego spożycia [1]. Dodatkowo wapń jest minerałem, którego bardzo często nie suplementuje się – wynika to z małej wiedzy o znaczeniu tego pierwiastka dla ludzkiego organizmu. 

Jako przyczyny niedoboru wskazuje się również na czynniki fizjologiczne, które zaburzają wchłanialność wapnia lub zwiększają wielokrotnie jego zapotrzebowanie. Przede wszystkim jest to ciąża i okres laktacji, które fizjologicznie zmieniają funkcję jelit, sprawiając, że absorpcja wapnia w tym okresie może wzrastać nawet o 340%. Dieta matki powinna więc uwzględnić zwiększenie podaży pierwiastka z dietą lub suplementację. Natomiast zmniejszone wchłanianie wapnia obserwowane jest u osób starszych.

Zaburzenia wchłaniania występują także w przebiegu wielu schorzeń, m.in. pierwotnej marskości wątroby, celiakii, ostrego zapalenia trzustki i otyłości. Na obniżenie poziomu wchłanialności wapnia mają też wpływ niektóre leki. Przejściowy stan zaburzenia wchłaniania wapnia występuje u osób, które przebyły operacyjne leczenie nadczynności przytarczyc.

U niektórych pacjentów niski poziom wapnia jest konsekwencją niedoboru witamin, szczególnie witaminy D, która pełni funkcję głównego regulatora wchłaniania wapnia i jest niezbędna do utrzymania właściwego stężenia pierwiastka we krwi. 

Diagnostyka niedoboru wapnia

Diagnostyka jest prosta i polega na oznaczeniu stężenia pierwiastka w surowicy krwi. Jednak biorąc pod uwagę powszechność niedoboru wapnia we wszystkich grupach wiekowych, oznaczenie poziomu wapnia wraz z innymi minerałami i witaminami we krwi powinno być wykonywane kontrolnie przynajmniej raz w roku. 

Jakie inne badania warto wykonać?

• e-Pakiet osteoporoza –  dzięki niemu oprócz poziomu wapnia sprawdzisz m.in. stężenie fosforu i witaminy D. Badania pakietu umożliwiają diagnostykę osteoporozy pierwotnej, jak i wtórnej, która rozwija się z powodu innych zaburzeń m.in. chorób tarczycy, cukrzycy, schorzeń układu pokarmowego. 
• e-Pakiet kostny – pozwala na kompleksową ocenę pracy gospodarki wapniowo-fosforanowej i profilaktyczną analizę stanu układu kostnego. 
• e-Pakiet dla planujących ciążę – to zestaw badań krwi, które warto wykonać w okresie pół roku przed rozpoczęciem starań o potomstwo. Umożliwia ocenę ogólnego stanu zdrowia kobiety (w tym układu kostnego) i przygotowania jej organizmu do zapewnienia odpowiednich warunków dla rozwijającego się płodu. 
• e-Pakiet uzupełniający dla dzieci (sport) – uwzględnia oznaczenie we krwi poziomu ferrytyny, wapnia, witaminy D i fosforu, czyli składnik niezbędnych do budulca kości, szczególnie w okresie wzrastania. 

W celu oznaczenia poziomu wapnia we krwi badanie powinno się przeprowadzić w godzinach porannych, a pacjent musi być na czczo. Należy pamiętać, by przynajmniej dobę przed badaniem nie przyjmować suplementów zawierających wapń. 

Skutki niedoboru wapnia

Niedobór wapnia prowadzi do powstawania wielu zmian patologicznych. W przypadku dzieci prowadzi do deformacji kości na wczesnym etapie rozwoju, wczesnej próchnicy, skrzywienia kręgosłupa i kończyn dolnych. Długotrwały niedobór uniemożliwia ponadto osiągnięcie właściwej masy kostnej. W przypadku osób dorosłych jest przyczyną osteoporozy i nadmiernej potliwości. Niedostateczna podaż pierwiastka zwiększa też ryzyko rozwoju cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, otyłości, a także wielu nowotworów (m.in. sutka, prostaty, jelita grubego). 

Stan bardzo niskiego stężenia wapnia we krwi, poniżej 2,25 mmol/l (około 35 mg/dl), określany jest terminem hipokalcemii. Typowym objawem zaburzenia jest tężyczka. To zespół objawów manifestujący nadpobudliwość mięśniowo-nerwową w postaci niekontrolowanego drżenia mięśni okolic powiek, krtani, ust i palców. 

Bibliografia

1. Ł. Szeleszczuk, M. Kuras, Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, „Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego” 2014, nr 3, s. 16–22.
2. W. Jakubas-Kwiatkowska, A. Błachowicz, E. Franek, Hipokalcemia w praktyce klinicznej – przyczyny, objawy i leczenie, „Choroby Serca i Naczyń” 2005, nr 2, s. 232–237.
3. M. Popow, T. Bednarczuk, Wpływ hipokalcemii na układ sercowo-naczyniowy, „Kardiologia Polska” 2013, nr 71, s. 609–610.