Sód jest jednym z podstawowych elektrolitów w organizmie, bez którego organizm nie jest w stanie funkcjonować. Odpowiada m.in. za regulację gospodarki wodnej i przewodzenie impulsów nerwowych. Jego niedobór, czyli hiponatremia, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Niestety zdarza się, i to wcale nie tak rzadko, u osób starszych. Jak rozpoznać niedobór sodu i co robić, by skutecznie go wyrównać?

Jakie są normy sodu u osób starszych?

Norma poziomu sodu we krwi wynosi 135–145 mmol/l [1]. U seniorów normy te są identyczne z podanymi.

Co powoduje niedobór sodu u starszych osób?

Niedobór sodu u osób starszych może wynikać z wielu czynników, w tym ze zmian metabolicznych związanych z wiekiem, schorzeń przewlekłych czy stosowania niektórych leków. Ponieważ hiponatremia ma poważne konsekwencje zdrowotne, warto poznać jej najczęstsze przyczyny i sposoby przeciwdziałania.

Nadmierne spożycie płynów

Seniorzy często są zachęcani do picia większej ilości wody, co może paradoksalnie doprowadzić do rozcieńczenia sodu w organizmie. Spożywanie dużych ilości płynów, zwłaszcza bez jednoczesnego dostarczania sodu w diecie, może prowadzić do hiponatremii. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób z niewydolnością nerek czy serca, które mają osłabioną zdolność do regulacji płynów. Dodatkowo osoby starsze mogą mieć zmniejszone uczucie pragnienia, co prowadzi do nieregularnego spożycia płynów i jeszcze większych zaburzeń równowagi sodowej.

Przyjmowanie niektórych leków

Niektóre leki, zwłaszcza diuretyki (leki moczopędne), mogą prowadzić do utraty sodu wraz z moczem. Diuretyki tiazydowe i pętlowe, stosowane w leczeniu nadciśnienia i niewydolności serca, mogą znacznie obniżać poziom sodu w organizmie. Również leki przeciwdepresyjne, zwłaszcza z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), oraz niektóre leki przeciwpadaczkowe wpływają na gospodarkę sodową. Dlatego osoby starsze, które przyjmują te farmaceutyki, powinny regularnie kontrolować poziom elektrolitów we krwi.

Choroby przewlekłe

Osoby starsze często zmagają się z chorobami przewlekłymi, takimi jak niewydolność serca czy przewlekła choroba nerek, które mogą zaburzać gospodarkę sodową. W chorobach nerek dochodzi do zaburzeń w filtracji i wydalaniu sodu, co może prowadzić do jego niedoboru. Niewydolność serca skutkuje zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej, co może wymuszać stosowanie diuretyków i zwiększać ryzyko hiponatremii.

Niedożywienie

Dieta uboga w sól może prowadzić do hiponatremii, zwłaszcza u osób, które nie uzupełniają sodu w odpowiednich ilościach. Seniorzy, którzy stosują restrykcyjne diety niskosodowe, mogą nieświadomie doprowadzić do deficytu sodu. W przypadkach skrajnego niedożywienia, związanego np. z niedoborem białka lub z przewlekłymi chorobami wyniszczającymi, organizm ma ograniczoną zdolność do utrzymania prawidłowego poziomu elektrolitów. Brak apetytu, który często pojawia się u osób starszych, dodatkowo zwiększa ryzyko niedoboru sodu i innych składników mineralnych.

Jakie są objawy niedoboru sodu?

Objawy hiponatremii są niespecyficzne, ale u osób starszych należy zwrócić uwagę na:

  • osłabienie i zmęczenie,
  • dezorientację i problemy z pamięcią,
  • zawroty głowy i zaburzenia równowagi,
  • nudności i wymioty,
  • skurcze mięśniowe,
  • utraty przytomności.

Jak zdiagnozować poziom sodu w organizmie?

Najprostszym sposobem na sprawdzenie poziomu sodu jest badanie elektrolitów we krwi. Zaleca się jego wykonanie zwłaszcza u osób starszych, chorujących na przewlekłe choroby oraz przyjmujących diuretyki lub odczuwających objawy mogące sugerować hiponatremię. 

Jak wyrównać poziom sodu w organizmie?

Wyrównanie poziomu sodu w organizmie jest ważne dla zachowania zdrowia. Proces ten wymaga zarówno modyfikacji diety, jak i monitorowania ilości przyjmowanych płynów. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja medyczna, dlatego warto skonsultować się z lekarzem w celu dobrania odpowiedniej strategii leczenia.

Metody domowe

Wyrównanie poziomu sodu w sposób naturalny polega na odpowiednim dostosowaniu diety i nawyków związanych z przyjmowaniem płynów. Zwiększenie spożycia produktów bogatych w sód, takich jak sery, oliwki, kiszonki czy niektóre wędliny, może pomóc w utrzymaniu prawidłowego poziomu tego elektrolitu. Ważne jest jednak, by nie przesadzić z ilością soli w diecie, szczególnie u osób z nadciśnieniem. 

Metody medyczne

Jeśli domowe sposoby nie przynoszą oczekiwanych rezultatów lub poziom sodu spada do wartości niebezpiecznych dla zdrowia, konieczna może być interwencja medyczna. Leczenie przyczynowe polega na identyfikacji i eliminacji czynników prowadzących do hiponatremii, takich jak przewlekłe choroby czy stosowanie określonych leków. W poważniejszych przypadkach lekarz może zalecić suplementację sodu w postaci doustnych roztworów elektrolitowych lub, jeśli stan pacjenta wymaga intensywniejszej terapii, podanie soli fizjologicznej dożylnie. Warto także zwrócić uwagę na przyjmowane leki – jeśli hiponatremia wynika z działania diuretyków lub innych farmaceutyków, lekarz może zasugerować ich zmianę lub dostosowanie dawkowania, aby zapobiec dalszemu spadkowi poziomu sodu.

Badania, które warto wykonać:

  • e-Pakiet dla każdego (maksimum) – e-Pakiet uwzględnia badania umożliwiające profilaktyczną ocenę stanu zdrowia i funkcjonowania organizmu. Uwzględnione zostały w nim: morfologia krwi, OB, CRP ilościowo, PT (INR), APTT, fibrynogen, glukoza, elektrolity, lipidogram, próby wątrobowe, amylaza, mocznik, kreatynina, kwas moczowy, żelazo, wapń, magnez, TSH.
  • e-Pakiet fit & active maximum – e-Pakiet uwzględnia 23 badania, które pomagają w ocenie kondycji zdrowotnej organizmu: morfologię krwi, glukozę, elektrolity (Na, K), lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), leptynę, próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, BIL, GGTP), kreatyninę, kwas moczowy, żelazo, ferrytynę, witaminę B12, kwas foliowy, CRP ilościowo, TSH, fT4, fT3, anty-TPO, anty-TG, hemoglobinę glikowaną HbA1c, insulinę, witaminę D metabolit 25(OH), kortyzol, p/c. p. transglutaminazie tkankowej (anty-tGT) w kl. IgA met. ELISA.
  • e-Pakiet przed dietą – kompleksowy (badania do dietetyka) – badania wskazane są do wykonania przed rozpoczęciem diety i konsultacją u dietetyka. Pakiet obejmuje: morfologię, transferynę, ferrytynę, witaminę B12, kwas foliowy, glukozę, insulinę, lipidogram, próby wątrobowe, lipazę, TSH, fT3, fT4, kreatyninę, kwas moczowy, sód, potas, wapń, magnez, fosfatazę zasadową, witaminę D metabolit 25(OH).

Bibliografia

  1. H. Szymanik-Grzelak, J. Groszek i in., Hiponatremia – trudności diagnostyczne na podstawie opisu przypadku 2,5-letniego chłopca z nerkopochodnym zespołem nieadekwatnej antydiurezy, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2022, nr 18 (3), s. 290–296.
  2. K. Ciechanowski, Hipo- i hipernatremia – przyczyny i zasady terapii, „Forum Nefrologiczne” 2011, t. 4, nr 4, s. 362–366
  3. M. Olędzka-Oręziak, P.A. Woźniak i in., Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiponatremią i zaburzeniami psychicznymi, „Postępy Nauk Medycznych” 2017, t. XXX, nr 9, s. 509–516.