Jod należy do tych pierwiastków, bez których prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka byłoby niemożliwe. Choć potrzebujemy go w niewielkich ilościach, jego znaczenie dla zdrowia jest ogromne. Niestety, mimo powszechnej wiedzy o roli jodu, jego niedobory są nadal stosunkowo częstym problemem zdrowotnym. Dotykają one zarówno dorosłych, jak i dzieci. Warto więc bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu, dowiedzieć się, jakie są objawy niedoboru jodu u dorosłych oraz dzieci, jakie skutki może on wywoływać, jak sprawdzić jego poziom w organizmie oraz jak skutecznie uzupełniać jego niedobory.

Niedobory jodu – dlaczego są niebezpieczne?

Jod odgrywa kluczową rolę w produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3). Te hormony regulują szereg kluczowych funkcji w organizmie, takich jak tempo przemiany materii, pracę układu nerwowego, układu krążenia oraz prawidłowy rozwój fizyczny i intelektualny. Gdy pojawiają się niedobory jodu, tarczyca nie może produkować wystarczającej ilości hormonów, co negatywnie odbija się na całym organizmie. Co istotne, w Polsce wiele regionów nadal jest zagrożonych niedoborem jodu ze względu na ograniczoną zawartość tego pierwiastka w glebie i żywności.

Niedobór jodu a tarczyca

Pierwszym i najczęściej kojarzonym skutkiem niedoboru jodu jest niedoczynność tarczycy. Niedobór jodu powoduje zmniejszenie produkcji hormonów tarczycy, co prowadzi do spowolnienia metabolizmu, zmniejszenia energii oraz szeregu objawów towarzyszących. Tarczyca, próbując rekompensować niedobór hormonów, często ulega powiększeniu, tworząc tzw. wole tarczycowe. Jest to objaw charakterystyczny, który jednak pojawia się zwykle dopiero przy długotrwałym niedoborze. Należy pamiętać, że powiększona tarczyca to nie tylko problem estetyczny – może powodować ucisk na przełyk czy tchawicę, utrudniając połykanie lub oddychanie.

Niedobór jodu – objawy u dorosłych

Objawy niedoboru jodu u dorosłych często są niespecyficzne i łatwo można je pomylić z innymi dolegliwościami, przez co bywają lekceważone lub błędnie diagnozowane. Do najczęstszych objawów należą:

• przewlekłe zmęczenie, osłabienie i uczucie ciągłego niewyspania,

• przybieranie na wadze bez wyraźnej przyczyny, pomimo utrzymania dotychczasowej diety,

• trudności z koncentracją, zaburzenia pamięci, spowolnienie procesów myślowych,

• odczuwanie chłodu, szczególnie w kończynach, nawet przy wysokiej temperaturze otoczenia,

• sucha, łuszcząca się skóra, łamliwe i wypadające włosy oraz kruche paznokcie,

• uczucie ucisku lub widoczne powiększenie szyi (wole),

• problemy hormonalne, takie jak zaburzenia miesiączkowania u kobiet, czy trudności z zajściem w ciążę.

Objawy te często narastają stopniowo, dlatego łatwo można przywyknąć do pogarszającego się samopoczucia.

Niedobór jodu u dziecka – objawy

U dzieci niedobór jodu jest szczególnie groźny ze względu na ich intensywny rozwój fizyczny i intelektualny. Brak odpowiedniej ilości jodu w diecie dziecka może spowodować nieodwracalne skutki zdrowotne. Do objawów niedoboru jodu u dzieci należą:

• wolniejszy wzrost fizyczny w porównaniu z rówieśnikami,

• opóźniony rozwój intelektualny i poznawczy, trudności w nauce, problemy ze skupieniem uwagi,

• apatia, niechęć do zabawy, chroniczne zmęczenie,

• suchość skóry, łamliwość włosów i paznokci,

• opóźniony rozwój mowy oraz zdolności motorycznych,

• w cięższych przypadkach wrodzona niedoczynność tarczycy, znana jako kretynizm endemiczny, prowadząca do trwałych zmian w układzie nerwowym i układzie kostnym dziecka.

Sprawdź: Niedoczynność tarczycy – jakie są objawy? Jakie badania należy zrobić?

Niedobór jodu – skutki zdrowotne

Długotrwałe niedobory jodu mogą prowadzić do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Należą do nich:

• niedoczynność tarczycy i związane z nią zaburzenia metaboliczne,

• wole tarczycowe, które oprócz dyskomfortu może prowadzić do zaburzeń oddychania i połykania,

• zwiększone ryzyko chorób serca związanych ze spowolnieniem metabolizmu i nieprawidłowym poziomem cholesterolu,

• u kobiet problemy z płodnością, zwiększone ryzyko poronień, a także komplikacje podczas ciąży, jak przedwczesny poród czy niski poziom inteligencji u dziecka,

• u dzieci nieodwracalne opóźnienia rozwoju psychicznego i fizycznego.

Niedobór jodu – jak sprawdzić?

Diagnozę niedoboru jodu można stosunkowo łatwo potwierdzić, wykonując odpowiednie badania laboratoryjne. Podstawowym testem diagnostycznym jest oznaczenie stężenia jodu w próbce moczu, który dobrze odzwierciedla jego poziom w organizmie. Warto również wykonać badania hormonów tarczycy – TSH, FT3, FT4 – które dadzą jasny obraz funkcjonowania tego narządu. Uzupełniająco stosuje się także ultrasonografię tarczycy, pozwalającą ocenić jej wielkość oraz wykryć wczesne zmiany strukturalne (np. guzki, wole).

Niedobór jodu – jak skutecznie uzupełnić?

Jeśli badania potwierdzą niedobór jodu, konieczne jest wprowadzenie skutecznych metod uzupełniania tego pierwiastka. Pierwszym krokiem powinna być zmiana nawyków żywieniowych. Produkty bogate w jod to przede wszystkim ryby morskie (np. dorsz, makrela, łosoś), owoce morza, nabiał, sery, jajka oraz sól jodowana. W przypadku większych niedoborów zalecana jest suplementacja jodem, ale zawsze powinna być ona prowadzona pod kontrolą lekarza. Suplementacja jest szczególnie istotna u kobiet w ciąży oraz dzieci.

Profilaktyka – klucz do zdrowia

Aby uniknąć problemów zdrowotnych wynikających z niedoboru jodu, warto stosować profilaktykę:

• regularne spożywanie produktów bogatych w jod,

• stosowanie soli jodowanej,

• okresowe badania poziomu hormonów tarczycy (szczególnie w przypadku kobiet planujących ciążę oraz dzieci w okresie wzrostu).

Dbanie o odpowiedni poziom jodu w organizmie powinno być elementem świadomej troski o zdrowie swoje i swojej rodziny.