Kolagenoza to grupa chorób autoimmunologicznych, które prowadzą do uszkodzenia tkanki łącznej, w tym kolagenu – głównego składnika skóry, stawów i naczyń krwionośnych. W wyniku nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego organizm zaczyna atakować własne komórki, co powoduje stan zapalny i może prowadzić do poważnych powikłań. Choroby te, choć rzadkie, mają znaczący wpływ na jakość życia pacjentów, dlatego warto znać ich przyczyny i objawy, aby w porę rozpocząć diagnostykę i leczenie.

Przyczyny kolagenozy

Kolagenoza może mieć wiele przyczyn, a jej rozwój często jest efektem skomplikowanego współdziałania czynników genetycznych, środowiskowych, infekcyjnych i hormonalnych. Niektóre osoby mają wrodzoną skłonność do chorób autoimmunologicznych, podczas gdy u innych czynniki zewnętrzne mogą inicjować procesy autoagresji organizmu. 

Predyspozycje genetyczne

Jednym z najważniejszych czynników ryzyka są uwarunkowania genetyczne. Osoby, których krewni cierpieli na choroby autoimmunologiczne, są bardziej narażone na wystąpienie kolagenozy. Istnieją pewne geny odpowiedzialne za regulację układu odpornościowego, a ich mutacje mogą sprawić, że organizm zacznie traktować własne tkanki jako zagrożenie.

 

Przykładowo, toczeń rumieniowaty układowy (SLE) częściej występuje w rodzinach, w których były już przypadki tej choroby. Badania wykazały, że pewne warianty genów, takie jak HLA-DR, mogą zwiększać podatność na rozwój kolagenozy. Choć genetyka nie jest jedyną przyczyną, odgrywa istotną rolę w predyspozycji do choroby.

Infekcje wirusowe i bakteryjne

Niektóre infekcje mogą uruchamiać nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego, prowadząc do atakowania własnych tkanek. Wirusy, takie jak wirus Epsteina-Barr (EBV), wirus cytomegalii (CMV) czy wirus opryszczki, mogą wpływać na funkcjonowanie układu immunologicznego i powodować jego nadmierną aktywację.

Podobnie bakterie paciorkowcowe mogą wywoływać reakcje krzyżowe, w wyniku których układ odpornościowy nie tylko zwalcza infekcję, lecz również zaczyna niszczyć własne komórki. To zjawisko określane jest jako mimikra molekularna i uważa się je za jeden z mechanizmów powstawania chorób autoimmunologicznych, w tym kolagenozy.

Czynniki środowiskowe

Zanieczyszczenie środowiska, kontakt z substancjami chemicznymi oraz niektóre nawyki mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Przewlekłe narażenie na pestycydy, rozpuszczalniki organiczne czy metale ciężkie może powodować przewlekłe stany zapalne w organizmie i prowadzić do rozwoju chorób autoimmunologicznych.

Badania wykazały, że palenie papierosów jest istotnym czynnikiem ryzyka twardziny układowej i tocznia rumieniowatego. Dym tytoniowy zawiera substancje, które mogą wywoływać reakcje zapalne i zwiększać aktywność układu odpornościowego, co z kolei sprzyja procesom autoimmunologicznym.

Zaburzenia hormonalne

Hormony płciowe, szczególnie estrogeny, odgrywają istotną rolę w regulacji układu odpornościowego. Kobiety są znacznie bardziej narażone na rozwój kolagenozy niż mężczyźni, co sugeruje wpływ hormonów na przebieg choroby.

Choroby autoimmunologiczne często ujawniają się w okresach intensywnych zmian hormonalnych, takich jak ciąża, menopauza czy okres dojrzewania. Estrogeny mogą wpływać na aktywność limfocytów B i T, które są kluczowe w rozwoju odpowiedzi immunologicznej. Wzrost poziomu tych hormonów może zwiększać ryzyko niekontrolowanej reakcji organizmu przeciwko własnym tkankom.

Objawy kolagenozy

Kolagenozy mogą manifestować się różnorodnymi objawami, w zależności od konkretnej choroby i stopnia zaawansowania. Wśród najczęstszych symptomów można wyróżnić:

  • zmęczenie i osłabienie – przewlekłe uczucie zmęczenia, które nie ustępuje nawet po odpoczynku;
  • bóle stawów i mięśni – często symetryczne, przypominające objawy reumatoidalnego zapalenia stawów;
  • zmiany skórne – zaczerwienienia, wysypki, przebarwienia i nadwrażliwość na światło słoneczne;
  • problemy z naczyniami krwionośnymi – np. objaw Raynauda, czyli skurcze naczyń w palcach rąk i stóp;
  • zajęcie narządów wewnętrznych – w cięższych przypadkach choroby mogą prowadzić do uszkodzenia serca, płuc, nerek czy układu nerwowego.

Badania, które warto wykonać:

  • e-Pakiet dla kobiet w ciąży (infekcyjny) – badania w pakiecie mają na celu monitorowanie stopnia odporności kobiety ciężarnej na drobnoustroje stanowiące zagrożenie głównie dla płodu (Toksoplasma, wirusy: różyczki, cytomegalii i parwowirozy).
  • e-Pakiet badań menopauza – pakiet jest wskazany do wykonania przez kobiety w okresie przedmenopauzalnym, w trakcie menopauzy lub po menopauzie, także w celach profilaktycznych, do ogólnej oceny stanu zdrowia.
  • e-Pakiet badania na reumatoidalne zapalenie stawów – badania w pakiecie wskazane są do wykonania w przypadku przewlekłych dolegliwości bólowych stawów, ich sztywności, obrzęku, ograniczonej ruchomości, a także bóli mięśniowych, chronicznego zmęczenia i osłabienia.

Bibliografia

  1. Predyspozycje genetyczne do tocznia, https://cordis.europa.eu/article/id/147363-genetic-predisposition-to-lupus/pl [dostęp: 17.02.2025].
  2. W. Kononowicz, Tkanka podskórna. Charakterystyka oraz metody niwelowania i zastosowania tkanki tłuszczowej w kosmetologii i medycynie estetycznej, „Aesthetic Cosmetology and Medicine” 2020, vol. 9, nr 4, s. 353–362.
  3. A. Jasiewicz, J. Samochowiec, Zaburzenia psychiczne w chorobach tkanki łącznej, „Psychiatria” 2011, t. 8, nr 2, s. 39–45.
  4. M. Liniarski, Z. Kopański, M. Kulesa-Mrowiecka i in., Ból w chorobach kostno-stawowych, „Journal of Clinical Healthcare” 2018, nr 2, s. 18–22.