Zespół Gilberta to stosunkowo częste, ale zazwyczaj łagodne i niegroźne dla zdrowia zaburzenie metaboliczne, które dotyka około 3–12% populacji. Jego istotą jest zaburzenie metabolizmu bilirubiny, czyli żółtego barwnika będącego produktem rozpadu hemoglobiny. Mimo że zespół Gilberta jest schorzeniem o podłożu genetycznym, w większości przypadków przebiega bezobjawowo lub z bardzo łagodnymi objawami. Warto jednak poznać mechanizm tej choroby, jej charakterystyczne objawy oraz sposób diagnostyki i postępowania, aby móc odpowiednio zareagować w przypadku podejrzenia zespołu Gilberta.

Czym jest bilirubina i jaki ma związek z zespołem Gilberta?

Bilirubina to żółty barwnik powstający w wyniku rozpadu hemoglobiny, czyli czerwonego barwnika krwi zawartego w erytrocytach (czerwonych krwinkach). Po uwolnieniu z krwinek bilirubina trafia do wątroby, gdzie powinna zostać przekształcona w formę rozpuszczalną w wodzie (bilirubina sprzężona) i wydalona z organizmu. 

Proces ten zachodzi dzięki enzymowi UDP-glukuronylotransferaza 1A1 (UGT1A1), kodowanemu przez gen UGT1A1. U osób z zespołem Gilberta mutacja w obrębie tego genu prowadzi do obniżenia aktywności enzymu UGT1A1, co skutkuje niepełnym sprzęganiem bilirubiny w wątrobie. W efekcie niesprzężona (wolna) bilirubina gromadzi się we krwi, powodując hiperbilirubinemię (podwyższony poziom bilirubiny we krwi).

Dziedziczenie zespołu Gilberta

Zespół Gilberta jest chorobą dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby wystąpiła u danej osoby, musi ona odziedziczyć po matce i ojcu mutację genu UGT1A1. Jeśli tylko jedno z rodziców jest nosicielem tej mutacji i przekaże ją dziecku, będzie ono jedynie bezobjawowym nosicielem, a objawy choroby się nie pojawią.

Objawy zespołu Gilberta

Pomimo podwyższonego poziomu bilirubiny we krwi, zespół Gilberta często przebiega bezobjawowo, a hiperbilirubinemia jest wykrywana przypadkowo podczas rutynowych badań laboratoryjnych. Jednak u części pacjentów mogą wystąpić:

• żółtaczka;
• dolegliwości grypopodobne (bóle głowy, uczucie rozbicia, gorączka);
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha, zła tolerancja pokarmów tłustych);
• ogólne pogorszenie samopoczucia (zmęczenie, osłabienie, problemy z koncentracją, nadmierna potliwość).

Czynniki nasilające objawy zespołu Gilberta

Istnieje szereg czynników, które mogą prowadzić do okresowego narastania poziomu bilirubiny i nasilenia objawów u osób z zespołem Gilberta. Mowa przede wszystkim o:

• stresie fizycznym i psychicznym;
• wysiłku fizycznym;
• głodzeniu i stosowaniu diety niskokalorycznej;
• spożywaniu alkoholu;
• infekcjach i stanach gorączkowych;
• menstruacji;
• przyjmowaniu niektórych leków (np. paracetamolu, leków przeciwnowotworowych);
• odwodnieniu organizmu;
• zabiegach chirurgicznych.

Diagnostyka zespołu Gilberta

Podstawą rozpoznania zespołu Gilberta jest stwierdzenie podwyższonego stężenia bilirubiny niesprzężonej (wolnej) we krwi, przy prawidłowych wynikach pozostałych parametrów wątrobowych, takich jak ALT, AST czy GGTP.

Podstawą diagnostyki zespołu Gilberta są badania biochemiczne krwi – oznaczenie stężenia bilirubiny całkowitej, bilirubiny niesprzężonej oraz aktywności enzymów wątrobowych. Stosowane niegdyś testy czynnościowe (np. test z fenobarbitalem lub test z kwasem nikotynowym) nie są obecnie rutynowo wykonywane. Istotny element diagnostyki stanowi również badanie genetyczne – analiza DNA pod kątem mutacji w genie UGT1A1, potwierdzająca rozpoznanie zespołu Gilberta. 

Warto podkreślić, że zespół Gilberta należy różnicować z innymi schorzeniami, takimi jak żółtaczka hemolityczna, wirusowe zapalenie wątroby czy choroby dróg żółciowych, co jest istotne dla właściwego rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego postępowania.

Diagnostyka genetyczna zespołu Gilberta

Badanie genetyczne w kierunku mutacji w genie UGT1A1 jest najdokładniejszą metodą potwierdzenia lub wykluczenia zespołu Gilberta. Test ten polega na analizie DNA wyizolowanego najczęściej z krwi lub materiału z wymazu z jamy ustnej. Wynik badania jest jednoznaczny i ważny przez całe życie pacjenta. Wykonanie testu genetycznego staje się szczególnie istotne, gdy:

• występują objawy sugerujące zespół Gilberta;
• stwierdzony zostanie podwyższony poziomu bilirubiny we krwi;
• potwierdzone zostanie rozpoznania choroby u członka rodziny;
• przed planowanymi zabiegami operacyjnymi lub włączeniem leków metabolizowanych przez enzym UGT1A1 (należą do nich: paracetamol, statyny, środki przeciwwirusowe i stosowane w terapii onkologicznej).

Badanie genetyczne pozwala uniknąć czasochłonnych i mniej dokładnych testów czynnościowych, a także inwazyjnej biopsji wątroby.

Zespół Gilberta a nowotwory i kamica żółciowa

Choć zespół Gilberta sam w sobie nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia, osoby nim dotknięte mogą być nieco bardziej narażone na niektóre choroby. Częściej występuje u nich rak piersi i kamica żółciowa (podwyższony poziom bilirubiny może sprzyjać tworzeniu się kamieni w pęcherzyku żółciowym). Z tego względu pacjenci z zespołem Gilberta powinni regularnie wykonywać badania przesiewowe ukierunkowane na wczesne wykrycie tych schorzeń.

Profilaktyka i opieka nad osobami z zespołem Gilberta

Chociaż zespół Gilberta jest chorobą nieuleczalną i trwającą całe życie, dzięki odpowiedniej profilaktyce i właściwej opiece medycznej pacjenci mogą prowadzić normalne, aktywne życie. Kluczowe jest unikanie czynników nasilających objawy choroby (stres, wysiłek fizyczny, alkohol czy głodzenie), jak również stosowanie zbilansowanej diety. 

Nie należy zapominać o wykonywaniu badań przesiewowych ukierunkowanych na wczesne wykrycie raka piersi i kamicy żółciowej. Przed zastosowaniem jakichkolwiek leków pacjent powinien skonsultować z lekarzem bezpieczeństwo takiej terapii.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet dla każdego (maksimum) z konsultacją – badania w pakiecie są wskazane do wykonania w celu szerszego poznania kondycji organizmu. W przypadku wykrycia patologii wyniki badań wskazują zaatakowany organ lub układ i identyfikują nasilenie procesu chorobowego.
• e-Pakiet wątrobowy – pakiet wskazany do wykonania w celu profilaktycznego poznania kondycji wątroby, jak również do monitorowania leczenia chorób organu.
• e-Pakiet dla maluchów – badania w pakiecie warto wykonać u dzieci przy zaobserwowaniu bólów brzucha czy, przewlekłych infekcji i pojawiających się po nich powikłań, a także do profilaktycznej oceny kondycji zdrowia.

Bibliografia

1. D. Miazga, A. Maziarczyk i in., Gilbert’s syndrome as a protection against the development of other diseases, „Journal of Education, Health and Sport” 2023, nr 14 (1), s. 203–215.
2. S. Więcek, I. Jankowska i in. Zespół Gilberta – standard diagnostyczno-terapeutyczny, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2019, t. 16, s. 50–55.