Zespół jelita drażliwego nie jest dolegliwością, z którą człowiek się rodzi. Choroba rozwija się przede wszystkim u osób w wieku 30–40 lat. Nie do końca znane są tego przyczyny. Wiele wskazuje jednak na to, że to wynik zaburzeń mikrobioty jelitowej. Konsekwencją tego są przykre dolegliwości bólowe oraz biegunki i zaparcia. Właśnie dlatego tak ważna jest właściwa dieta przy zespole jelita drażliwego. Pozwala zredukować odczuwane symptomy i normalnie funkcjonować.

Dlaczego dieta przy jelicie drażliwym jest tak istotna?

Zespół jelita drażliwego (zwanego też zespołem jelita nadwrażliwego) jest jedną z sześciu kategorii zaburzeń czynnościowych jelit. To schorzenie przewlekłe, któremu towarzyszą:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• zaparcia lub biegunki,
• zmiana częstotliwości wypróżnień.

Dolegliwości bólowe i dyskomfort wywołane są zmianą konsystencji stolca albo innym niż dotąd rytmem wypróżnień (rzadszym bądź częstszym). Nie pojawiają się jednak w nocy – nie powodują wybudzeń, jak to ma miejsce m.in. przy niestrawności.

Co ważne, aby możliwe było zdiagnozowanie schorzenia, dokuczliwe symptomy muszą występować od co najmniej pół roku i nie rzadziej niż jeden raz w tygodniu.

Wedle szacunków z zespołem jelita drażliwego zmaga się nawet 20% populacji krajów wysoko rozwiniętych [1]. Rozwija się głównie u osób w wieku 30–40 lat. Dwukrotnie częściej chorują kobiety niż mężczyźni [2].

Nie do końca poznane zostały przyczyny zespołu jelita drażliwego. Wiele wskazuje na to, że jest to konsekwencja zaburzeń interakcji na linii jelita-mózg, co jest z kolei powikłaniem zaburzeń mikrobioty jelitowej (tzw. superorganu utworzonego z drobnoustrojów). Wszystko dlatego, że mikrobiota modyfikuje mechanizmy neurogenne, endokrynne i immunologiczne, które odpowiadają za regulowanie wspomnianej już linii jelita-mózg. Gdy różnorodność owej flory bakteryjnej zmniejszy się i zmieni – powstają stany zapalne, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie jelit. Stąd też wynikają najprawdopodobniej przykre dolegliwości.

Ponieważ nie jest znana przyczyna choroby, możliwości jej leczenia są ograniczone. Poza zwiększeniem aktywności fizycznej, redukcją stresu i dbaniem o optymalnej długości i dobrej jakości sen, ważne jest zmodyfikowanie diety przy zespole jelita drażliwego. Wszystko po to, aby:

• ustabilizować rytm wypróżnień,
• zachować prawidłową konsystencję stolca,
• zapobiec bólom prowokowanym przez biegunki lub zaparcia i zbyt rzadkie lub częste defekacje.

Co jeść podczas stosowania diety przy jelicie drażliwym?

Podstawowym zaleceniem dla osób stosujących dietę przy zespole jelita drażliwego jest włączenie do posiłków błonnika rozpuszczalnego. Znajduje się on m.in. w babce jajowatej czy warzywach. Jednocześnie wyraźnej poprawy nie przynosi stosowanie błonnika nierozpuszczalnego (np. otrębów), a wręcz może nasilać dolegliwości (przede wszystkim wzdęcia i gazy).

Stworzenie jednak ściśle określonych zaleceń dietetycznych jest bardzo skomplikowane, ponieważ chorzy skarżą się na występowanie objawów po spożyciu wielu różnych produktów. Ogólne zalecenia mówią o:

• restrykcyjnym stosowaniu diety ubogiej w fermentujące cukry proste i poliole przez okres sześciu tygodni,
• stosowaniu diety bogatej w błonnik rozpuszczalny (w dawce 10–25 g/dobę).

Przy zmianie składu mikrobioty jelitowej, związanej z zespołem jelita drażliwego, ważne jest dążenie do przywrócenia równowagi flory bakteryjnej. Poza dietą proces ten wymaga stosowania probiotyków i eubiotyków. Pierwszy z preparatów to wyselekcjonowane kultury bakterii i drożdży do stosowania doustnego. Drugi natomiast – substancje zmieniające skład flory bakteryjnej, które wprowadzane są do organizmu.

Jak wykazały badania przeprowadzone w Polsce, u 95% pacjentów stosujących powyższe preparaty wspomagające odnotowano zmniejszenie dokuczliwości objawów związanych z zespołem jelita drażliwego [3].

Łagodzeniu dolegliwości zespołu jelita drażliwego sprzyja mięta pieprzowa. Warto stosować dwa razy dziennie 180–225 mg olejku przez okres 2–12 tygodni, aby odczuć zauważalną poprawę.

Czego unikać podczas stosowania diety przy zespole jelita drażliwego?

Produktami, które nie powinny być obecne w diecie przy zespole jelita drażliwego, są przede wszystkim konserwanty i używki (m.in. alkohol). Istotnie nasilają one dolegliwości (biegunki, zaparcia i ból).

U 30–85% osób zmagających się z zespołem jelita drażliwego występuje też zespół rozrostu bakteryjnego [1]. W tych wypadkach szczególnie istotne jest unikanie produktów z FODMAP. To enigmatycznie brzmiące słowo jest akronimem od angielskich słów: Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols. Chodzi więc o fermentujące oligosacharydy, disacharydy i monosacharydy oraz poliole, czyli węglowodany, które szybko podlegają fermentacji i wolno się wchłaniają, co powoduje przykre dolegliwości jelitowe. 

Niewskazane jest wobec tego spożywanie produktów zawierających:

• fruktozę (znajdującą się m.in. w owocach),
• laktozę (obecną m.in. w mleku),
• fruktany (znajdujące się m.in. w pszenicy, cebuli),
• galaktany (występujące m.in. w strączkach),
• poliole (obecne m.in. w ksylitolu).

Około 20% osób z zespołem jelita drażliwego zmaga się też z nietolerancją laktozy, wynikającą z niedoboru enzymu laktazy [1]. W takim wypadku wskazane jest unikanie spożywania mleka i przetworów mlecznych.

Nie jest natomiast prawdą, że przy zespole jelita drażliwego w diecie nie powinien być obecny gluten. Nie ma dowodów na to, że choroba ta wiąże się z nietolerancją tego białka.

Badania, które warto wykonać

Przy podejrzeniu zespołu jelita drażliwego warto zdecydować się na jeden z pakietów badań:

• e-Pakiet dla każdego – uwzględniający parametry ogólnego stanu zdrowia: morfologię krwi, PT (INR), glukozę, lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), ALT, GGTP, kreatyninę, kwas moczowy, albuminę, ferrytynę, wapń, magnez, witaminę D, witaminę B12, CRP, TSH, fT4, hemoglobinę glikowaną met. HPLC, lipoproteinę Lp(a);
• e-Pakiet stany zapalne jelit – uwzględniający badania istotne w diagnostyce stanów zapalnych w obrębie jelit, w tym także tych związanych z zespołem jelita drażliwego: OB, CRP, morfologię krwi, lipazę, amylazę, CRP, badanie kału na obecność krwi utajonej, posiew kału, kalprotektynę w kale, przeciwciała przeciw antygenom cytoplazmy neutrofilów ANCA (pANCA i cANCA), przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tGT) w kl. IgA, przeciwciała przeciw Saccharomyces cerevisiae (ASCA);
• e-Pakiet badań przed dietą – uwzględniający badania istotne przed wdrożeniem nowego sposobu odżywiania (np. diety FODMAP): morfologię, glukozę, lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), ALT, kreatyninę, TSH, fT4, transferynę, witaminę B12, witaminę D, insulinę.

Bibliografia

1. K. Andrych, Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, t. 12, nr 6, s. 224–233.
2. K. Adrych, G. Rydzewska, Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego, „Varia Medica” 2020, t. 4, nr 1, s. 52–59.
3. K. Niedzielin, H. Kordecki i in., Kontrolowane, randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą dotyczące skuteczności Lactobacillus plantarum 299V u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, „European Journal of Gastroenterology & Hepatology” 2001, nr 13, s. 1143–1147.
4. M. Siubra-Strzelińska, Dieta FODMAP – zasady i zastosowanie, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-fodmap-zasady-i-zastosowanie/, dostęp: 20.12.2023 r.