Zapalenie jelit to złożony zespół schorzeń, który dotyka przewodu pokarmowego, wywołując szereg uciążliwych dolegliwości. Choć sytuacja ta może wydawać się niepokojąca, zrozumienie mechanizmów stojących za zapaleniem jelit jest kluczowe, aby móc skutecznie je zdiagnozować i leczyć. Przyjrzyjmy się obawom, przyczynom oraz procesom diagnostycznym tej nieprawidłowości.

Czym jest zapalenie jelit?

„Zapalenie jelit” to ogólne określenie na grupę różnorodnych schorzeń, które charakteryzują się stanem zapalnym błony śluzowej jelita cienkiego albo grubego lub obu tych części jednocześnie. Zapalenie może obejmować cały dolny odcinek przewodu pokarmowego lub koncentrować się na konkretnych jego fragmentach. Charakterystycznym objawem jest występowanie ostrych lub przewlekłych biegunek, które znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Zapalenie jelit może mieć podłoże zarówno infekcyjne, jak i autoimmunologiczne. W pierwszym przypadku jest ono wynikiem niekorzystnego wpływu wirusów, bakterii lub toksyn na struktury jelitowe. W drugim natomiast dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który atakuje własne tkanki przewodu pokarmowego.

Rodzaje zapalenia jelit

Wśród schorzeń zaliczanych do grupy zapalenia jelit wyróżniamy m.in. infekcyjne zapalenie jelit.

Ta jego forma wywołana jest przez różnorodne czynniki zakaźne, takie jak bakterie (np. E. coli, Salmonella, Shigella), wirusy (rotawirusy, adenowirusy, astrowirusy) lub grzyby (Candida albicans). Infekcje te mogą prowadzić do ostrych biegunek, wymiotów, gorączki i ogólnego osłabienia organizmu.

Kolejną grupą schorzeń zapalnych tego typu są nieswoiste zapalenia jelit. W tej grupie znajdują się choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Charakteryzują się one przewlekłym, nawracającym stanem zapalnym w obrębie przewodu pokarmowego, który jest efektem zaburzeń immunologicznych.

Rzadziej diagnozowaną postacią zapalenia jelit jest mikroskopowe zapalenie jelita grubego. W tym wypadku zmiany są widoczne dopiero w badaniu histopatologicznym, a endoskopowo jelito prezentuje się prawidłowo. Natomiast niedokrwienne zapalenie jelita grubego stanowi konsekwencję niewystarczającego ukrwienia ściany jelita grubego. Najczęściej jest to spowodowane miażdżycowym zwężeniem tętnic zaopatrujących ten odcinek przewodu pokarmowego.

Warto wspomnieć o celiakii. Choć nie jest ona klasyfikowana jako typowe zapalenie jelit, to wiąże się z przewlekłym uszkodzeniem jelita cienkiego, spowodowanym reakcją na gluten zawarty w diecie.

Objawy zapalenia jelit

Niezależnie od postaci zapalenia jelit wywołuje ono charakterystyczne objawy, takie jak:

• biegunka,
• bóle brzucha,
• wzdęcia i uczucie pełności w jamie brzusznej,
• obecność krwi w stolcu,
• gorączka i dreszcze,
• ogólne osłabienie i zmęczenie,
• utrata apetytu i spadek masy ciała,
• niedobory pokarmowe wynikające z zaburzeń wchłaniania składników odżywczych.

Należy podkreślić, że objawy te mogą występować z różnym nasileniem i w różnych konfiguracjach, w zależności od konkretnej choroby stojącej za zapaleniem jelit. Przykładowo, w chorobie Leśniowskiego-Crohna często obserwuje się bóle w prawym podbrzuszu, a przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego pojawiają się domieszki krwi w luźnych stolcach.

Przyczyny zapalenia jelit

Zapalenie jelit mogą wywołać bakterie, wirusy i grzyby, które namnażają się w obrębie przewodu pokarmowego. Są to m.in.: E. coli, Salmonella, Shigella, rotawirusy, adenowirusy, astrowirusy czy Candida albicans. Substancje toksyczne, takie jak jad kiełbasiany, mykotoksyny czy pestycydy, również mogą podrażniać i uszkadzać błonę śluzową jelit, prowadząc do reakcji zapalnej.

Niewłaściwa dieta, obfitująca w ciężkostrawne, pikantne potrawy, a także nadmierne spożycie alkoholu, mogą nasilać stan zapalny w obrębie jelita. Nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, który atakuje własne tkanki jelitowe, leży u podłoża nieswoistych zapaleń jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Istotną rolę odgrywają również czynniki środowiskowe, m.in. stres, palenie tytoniu, zanieczyszczenia, a nawet przyjmowane leki, a także predyspozycje genetyczne. Badania wskazują, że pewne warianty genów predysponują do rozwoju niektórych postaci zapalenia jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna.

Diagnostyka zapalenia jelit

Rozpoznanie zapalenia jelit rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego, który pozwala uzyskać informacje na temat przebiegu dolegliwości, czasu ich trwania, czynników nasilających lub łagodzących objawy, a także danych z rodzinnego wywiadu chorobowego.

Cennych informacji dostarcza kolonoskopia z pobraniem wycinków błony śluzowej do badania histopatologicznego. To złoty standard w diagnostyce schorzeń jelitowych. Umożliwia ocenę wyglądu, rozległości i charakteru zmian zapalnych. Poza kolonoskopią w procesie diagnostycznym wykorzystuje się badania radiologiczne jelit (pasaż jelitowy, tomografię komputerową), a niekiedy także wirtualną kolonoskopię.

Lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych. Analiza morfologii krwi, stężenia markerów stanu zapalnego (np. CRP), a także badanie kału pod kątem obecności krwi utajonej lub stężenia kalprotektyny pozwala na poszerzenie obrazu klinicznego.

W przypadku podejrzenia chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak celiakia, wykonuje się badania serologiczne oraz testy genetyczne w celu identyfikacji predyspozycji do danej choroby. Kompleksowe podejście diagnostyczne, obejmujące różnorodne badania, umożliwia lekarzowi nie tylko postawienie właściwego rozpoznania, ale także określenie konkretnej postaci zapalenia jelit, co ma ogromne znaczenie dla dobrania optymalnego leczenia.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet stany zapalne jelit – badania w pakiecie są wskazane do wykonania w przypadku przewlekłych i nawracających dolegliwości: bólu brzucha, nudności, wymiotów, utraty apetytu, nieuzasadnionego spadku masy ciała, biegunki, zaparć, obecności krwi w kale.
• e-Pakiet dla każdego (premium) – pakiet wskazany do wykonania w celu profilaktycznej oceny stanu zdrowia.
• e-Pakiet alergiczny pokarmowy – badania w pakiecie warto wykonać w przypadku nasilenia objawów alergii pokarmowych lub w celu przeprowadzenia szerokiej diagnostyki alergicznej.

Bibliografia

1. P. Zawadzka, Nieswoiste zapalenia jelit – wczoraj i dziś, „Nowiny Lekarskie” 2006, nr 75(5), s. 480–485.
2. A. Olczak, E. Grąbczewska, Rzekomobłoniaste zapalenie jelit o etiologii Clostridium difficile., „Przegląd Epidemiologiczny” 2012, nr 66, s, 59–65.
3. A. Chreptowicz, Rośnie liczba osób z rozpoznaniem mikroskopowego zapalenia jelit – co nowego w leczeniu?, „Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy” 2016, nr 8(3), s. 107–112.