Hormony są związkami o ogromnym znaczeniu biologicznym, wytwarzanymi przez gruczoły dokrewne. Biorą udział w wielu różnorodnych procesach fizjologicznych, dlatego ich właściwe stężenie jest tak ważne. Niedobór hormonów wpływa niekorzystnie na zdrowie. Dowiedz się, czym są hormony i jakie role odgrywają.

Czym są hormony?

Hormony stanowią grupę związków aktywnych biologicznie, uwalnianych głównie na drodze wydzielania wewnętrznego, i odpowiadają za wszelkie procesy fizjologicznie zachodzące w organizmie. To tzw. bioregulatory, ponieważ wpływają na tempo pracy poszczególnych narządów, hamując ich aktywność bądź stymulując do wzmożonej pracy. Co ciekawe, wszystkie hormony wywołują tylko jeden rodzaj reakcji, spowalniają bądź przyspieszają. Wiele z nich działa do siebie antagonistycznie, ale dzięki temu możliwe jest utrzymanie homeostazy organizmu.

Za sprawą zdolności regulacyjnych, jakie mają hormony, koordynują one niezliczone reakcje zachodzące w organizmie o charakterze zarówno krótko-, jak i długoterminowym, dlatego ich odpowiedni poziom jest tak ważny dla zdrowia i samopoczucia. Ze względu na niektóre czynniki, np. płeć, stężenie hormonów może być różne. Chcąc sprawdzić poziom swoich hormonów, możesz wykonać badania hormonalne dla kobiet bądź dla mężczyzn.

Gdzie znajdują się hormony? 

Hormony wytwarzane są przez gruczoły dokrewne i komórki gruczołowe. Gruczoły dokrewne uwalniają hormony przede wszystkim bezpośrednio do krwi, czasem do chłonki lub płynu zewnątrzkomórkowego. Dzięki temu każdy hormon może wywołać biochemiczną reakcję w tkankach oddalonych od miejsca jego produkcji. Gruczoły dokrewne to m.in.: podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, nadnercza, trzustka, gonady (jajniki, jądra).

Komórki gruczołowe produkują i wydzielają hormony lokalnie o działaniu miejscowym. Oddziałują przez to odpowiednio na funkcje samego narządu, ale mają też zdolność zewnątrzwydzielniczą, dlatego mogą wpływać na pracę innych narządów. Hormony, które tak się zachowują, to np. histamina, produkowana przez komórki tuczne tkanki łącznej skóry i płuc, m.in. reguluje ona ciśnienie krwi i ilość kwasu solnego czy bierze udział w reakcjach alergicznych.

Co robią hormony?

Hormony endokrynne inicjują odpowiedź biochemiczną ustroju, której intensywność i rodzaj zależy od ilości i typu uwalnianego enzymu. Hormony zasadniczo odpowiadają za kontrolę metabolizmu, utrzymanie homeostazy, rozmnażanie oraz wzrost i rozwój organizmu. Dzieje się tak za sprawą ich zdolności do kontroli przebiegu reakcji enzymatycznych, transportu przezkomórkowego odpowiednich jonów oraz ekspresji genów i syntezy białek.

Metabolizm – co to jest, jak go przyspieszyć, badania które pozwalają go monitorować

Rola poszczególnych gruczołów dokrewnych

Gruczoły dokrewne wywierają wpływ na wiele funkcji życiowych. Poniżej znajdziesz listę poszczególnych gruczołów dokrewnych, opis ich roli i wpływu na funkcjonowanie organizmu:

• podwzgórze odpowiada za produkcję hormonów wzrostu, a także tzw. hormonów tropowych, czyli grupy hormonów regulujących wydzielanie innych hormonów dokrewnych, w tym przez gonady, tarczycę, korę nadnerczy. Podwzgórze produkuje i uwalnia wazopresynę, oksytocynę i hormony sterujące czynnością przysadki mózgowej;
• szyszynka produkuje melatoninę, oddziałującą na rytm snu i czuwania, dojrzewanie płciowe, reakcje seksualne czy rozwój choroby Alzheimera;
• tarczyca reguluje m.in. metabolizm i gospodarkę wapnia, ponieważ produkuje hormony tarczycy, takie jak tyroksyna czy kalcytonina. Badania hormonalne kobiet mogą wykryć np. chorobę Gravesa-Basedowa czy zaburzenia pracy serca;
• przytarczyce uwalniają parathormon, dzięki czemu wraz z kalcytoniną kontrolują gospodarkę elektrolitową;
• grasica wspiera układ immunologiczny za sprawą pobudzania do podziałów i procesów dojrzewania limfocytów typu „T”;
• hormony nadnerczy w zależności od tego, skąd są uwalniane, biorą udział w innych procesach:
  • hormony nadnerczowe pochodzące od kory to: mineralokortykoidy, glikokortykoidy i androgeny (tzw. hormony kobiece i męskie). Kontrolują metabolizm związków organicznych, wpływają na gospodarkę mineralną, stymulują procesy wzrostowe i odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych;
  • hormony nadnerczowe pochodzące od rdzenia nadnerczy to adrenalina (m.in. zwęża naczynia krwionośne, poprawia przytomność umysłu, zwiększa poziom glukozy we krwi) i noradrenalina (utrzymuje wysokie ciśnienie krwi). Oba hormony nadnerczowe rdzenia regulują układ nerwowy, hamując go bądź stymulując go do pracy;

• trzustka odpowiada za homeostazę gospodarki węglowodanowo-lipidowej, a hormony trzustkowe to glukagon i insulina;
• gonady odpowiadają za rozwój cech płciowych oraz dojrzałość płciową, wpływają na popęd seksualny. Hormony kobiece dodatkowo regulują cykl menstruacyjny oraz przebieg ciąży i porodu. Badania hormonalne dla mężczyzn mogą być cenne np. podczas planowania powiększenia rodziny.

Męskie piersi – hormonalne podłoże ginekomastii i główne przyczyny tego zjawiska

Jakie są rodzaje hormonów?

Hormony w organizmie dzielone są na 3 klasy:

• (poli)peptydy, tzw. hormony białkowe, należą do nich m.in.: trijodotyronina (T3) i tyroksyna (T4), insulina, wazopresyna, oksytocyna, sekretyna, glukagona czy angiotesyna. Stanowią one grupę związków organicznych o szybkim tempie rozkładu, dlatego wykorzystywane są do kierowania procesami o krótkotrwałym charakterze;
• steroidy obejmują np. hormony żeńskie (estriol i progesteron) oraz hormony płciowe męskie, w tym testosteron. To szeroka grupa bioregulatorów działających na przemiany metaboliczne. Wpływają też na stany patologiczne, jak ból, obrzęki czy ogniska zapalne, dlatego są istotnym elementem leczenia chorób. Mają najczęściej charakter długotrwały;
• pochodne aminokwasów, powstające w procesach rozpadu innych aktywnych chemicznie związków, np. tyrozyna, powstała z tyroksyny i trójjodotyroniny (reguluje wzrost i metabolizm tarczycy), czy melatonina, pochodna serotoniny (reguluje rytm dobowy organizmu).

Znaczenie poziomu leptyny we krwi w kontrolowaniu wagi

Hirsutyzm – czyli nadmierne owłosienie

Jak choroby tarczycy mogą wpływać na stan emocjonalny?

Bibliografia

1. R. O’Neill, R. Murphy, Endokrynologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2015.
2. U. Silverthorn, Fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa 2018.