Homocysteina to aminokwas, który stanowi produkt pośredni przemiany białek w organizmie. Chociaż jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania, to jej nadmiar może być niebezpieczny. Wysokie stężenie homocysteiny wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, takimi jak przyspieszenie procesów miażdżycowych, zwiększone ryzyko chorób serca, udarów mózgu i innych groźnych schorzeń. Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie jej poziomu oraz podejmowanie skutecznych działań, aby utrzymać ją w zdrowych granicach. Przyjrzymy się bliżej temu „cichemu zabójcy” i dowiedzmy się, jak chronić serce poprzez odpowiednią dietę, suplementację i zdrowy styl życia.
Czym jest homocysteina i jaka jest jej rola w organizmie?
Homocysteina to aminokwas siarkowy, który powstaje w wyniku przemian metabolicznych metioniny (naturalnie występuje w organizmie człowieka i innych zwierząt). W procesie jej rozkładu homocysteina wydzielana jest jako produkt uboczny. Zazwyczaj ulega następnie przekształceniu w inne związki, takie jak cysteina, lub ponownie w metioninę, dzięki czemu utrzymywana jest jej optymalna równowaga w organizmie.
Homocysteina bierze m.in. udział w syntezie DNA i RNA, w produkcji energii oraz w procesach metylacji. Jednak jej nadmiar może być bardzo szkodliwy. Wysoki poziom homocysteiny we krwi niekiedy prowadzi do uszkodzenia śródbłonka naczyń krwionośnych, przyczyniając się tym samym do rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji do chorób serca i nawet do udaru mózgu.
Kiedy wykonać badanie poziomu homocysteiny?
Badanie stężenia homocysteiny we krwi powinny rozważyć szczególnie osoby:
- z podejrzeniem lub z rozpoznanymi chorobami sercowo-naczyniowymi, takimi jak choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu,
- u których wystąpił incydent sercowo-naczyniowy przed 40. rokiem życia lub u których takie zdarzenia występowały w rodzinie,
- z niewydolnością nerek,
- z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób układu krążenia,
- z czynnikami ryzyka chorób serca i naczyń, takimi jak nadwaga, cukrzyca, hipercholesterolemia, palenie tytoniu.
Normy i badanie poziomu homocysteiny
Oznaczenie poziomu homocysteiny polega na pobraniu próbki krwi żylnej, najlepiej rano, po całonocnym odpoczynku i na czczo (z zachowaniem postu trwającego minimum 8 godzin). Prawidłowe stężenie homocysteiny w osoczu krwi zazwyczaj mieści się w zakresie 5–15 μmol/l. Należy jednak pamiętać, że normy mogą się różnić w zależności od laboratorium i stosowanej w nim metody analitycznej.
Przyczyny podwyższonego poziomu homocysteiny
Przyczyną pierwotnej hiperhomocysteinemii (podwyższonego poziomu homocysteiny) może być wrodzony defekt genetyczny, który dotyczy enzymów kluczowych w procesie przemiany metioniny. Mutacje w genach odpowiedzialnych za syntezę tych enzymów zaburzają prawidłowy metabolizm homocysteiny, prowadząc do jej nagromadzenia w organizmie.
Natomiast wtórna hiperhomocysteinemia jest dużo częstsza i może wynikać m.in. z:
- niedoboru witamin z grupy B, zwłaszcza kwasu foliowego, witaminy B6 i B12, niezbędnych do metabolizmu homocysteiny,
- stosowania niektórych leków, np. metotreksatu, leków przeciwpadaczkowych i zmniejszających stężenie cholesterolu,
- chorób przewlekłych, m.in. niewydolności nerek, choroby Addisona-Biermera, niektórych nowotworów,
- nieprawidłowej diety, niskiej zawartości białka roślinnego w posiłkach,
- palenia tytoniu,
- nadużywania alkoholu.
Należy podkreślić, że na poziom homocysteiny w organizmie wpływa wiele czynników, dlatego ważne jest, aby regularnie monitorować jej stężenie, szczególnie u osób z grup ryzyka.
Konsekwencje wysokiego poziomu homocysteiny
Podwyższone stężenie homocysteiny we krwi jest poważnym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu groźnych schorzeń. Przede wszystkim może prowadzić do uszkodzenia śródbłonka naczyń krwionośnych, co przyspiesza rozwój miażdżycy. W konsekwencji wzrasta ryzyko chorób serca, takich jak choroba wieńcowa, zawał serca, a także udaru mózgu.
Homocysteina wykazuje działanie prozakrzepowe, ponieważ sprzyja wytwarzaniu substancji ułatwiających powstawanie skrzeplin. To z kolei zwiększa ryzyko zakrzepicy naczyń, zarówno żylnej, jak i tętniczej. Podwyższony poziom homocysteiny może być powiązany z rozwojem schorzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona. Mechanizm tej zależności nie jest do końca poznany i wciąż stanowi obiekt badań. Wysokie stężenie homocysteiny u kobiet w ciąży może wiązać się z poważnymi powikłaniami, takimi jak wczesne poronienia czy przedwczesne odklejenie łożyska. Aż wreszcie, hiperhomocysteinemia może być czynnikiem ryzyka niektórych typów nowotworów, m.in. raka jelita grubego, prostaty czy piersi.
Homocystynuria – rzadka, ale niebezpieczna choroba
Homocystynuria to rzadka, dziedziczna choroba metaboliczna, charakteryzująca się znacznym podwyższeniem stężenia homocysteiny we krwi i w moczu. Jest ona spowodowana wrodzonymi defektami genetycznymi, dotyczącymi kluczowych enzymów zaangażowanych w metabolizm metioniny.
Osoby z homocystynurią mogą cierpieć na szereg poważnych objawów, takich jak:
- zwichnięcie soczewki oka,
- nieprawidłowości w budowie szkieletu (długie kończyny, palce),
- upośledzenie funkcji umysłowych,
- zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym zakrzepicy.
Leczenie homocystynurii polega na zastosowaniu diety ubogiej w metioninę (główne źródło homocysteiny) oraz suplementacji witamin z grupy B. W niektórych przypadkach konieczne jest również przyjmowanie betainy, która wspomaga remetylację homocysteiny.
Jak obniżyć poziom homocysteiny?
Na szczęście istnieją skuteczne sposoby, aby kontrolować stężenie homocysteiny we krwi i zmniejszyć ryzyko związanych z nią powikłań. Kluczową rolę odgrywają tu odpowiednia dieta, suplementacja oraz zdrowy styl życia.
Dieta bogata w witaminy z grupy B
Podstawą prawidłowego metabolizmu homocysteiny są witaminy z grupy B, a zwłaszcza kwas foliowy (witamina B9), witamina B6 oraz witamina B12. Dlatego dieta powinna być bogata w produkty będące ich naturalnymi źródłami, np.:
- warzywa liściaste (szpinak, brukselka, sałata),
- owoce cytrusowe, banany, awokado,
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- ryby, mięso drobiowe, jaja,
- nasiona, orzechy, rośliny strączkowe.
Suplementacja witamin z grupy B
W przypadku gdy dieta jest niewystarczająca lub występują niedobory witamin, warto rozważyć suplementację kwasu foliowego, witaminy B6 i B12. Takie postępowanie może znacząco obniżyć poziom homocysteiny we krwi. Należy jednak pamiętać, że przed rozpoczęciem suplementacji należy skonsultować się z lekarzem, który określi indywidualne zapotrzebowanie i docelowe dawki (na podstawie wyników analizy krwi).
Zdrowy styl życia
Poza dietą i suplementacją istotną rolę w utrzymaniu optymalnego poziomu homocysteiny odgrywa zdrowy styl życia. Zadbaj przede wszystkim o:
- regularną aktywność fizyczną,
- ograniczenie spożycia alkoholu,
- zaprzestanie palenia tytoniu,
- podejmowanie aktywności pomagającej w kontrolowaniu stresu,
- utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Badania, które warto wykonać:
- e-Pakiet badanie niedoboru witamin i minerałów – pakiet wskazany do wykonania w przypadku podejrzenia niedoborów witamin oraz składników mineralnych, dających o sobie znać m.in. anemią czy spadkiem odporności.
- e-Pakiet badania kardiologiczne podstawowe – badania w pakiecie są wskazane do wykonania w celu oceny funkcjonowania serca i kalkulacji ryzyka zachorowania na schorzenia sercowo-naczyniowe.
- e-Pakiet sportowy – trening cardio – badania w pakiecie warto wykonać, aby poznać stan zdrowia, zwłaszcza przy uprawianiu sportów wyczynowych, obciążających organizm.
Bibliografia
- A. Klimek, B. Adamkiewicz, Homocysteina jako czynnik ryzyka uszkodzenia naczyń, „Aktualności Neurologiczne” 2005, nr 3(5), s. 194–199.
- M. Naruszewicz, Homocysteina jako czynnik ryzyka chorób cywilizacyjnych; w jakich przypadkach konieczne jest jej oznaczanie?, „Choroby Serca i Naczyń” 2008, nr 5(3), s. 156–158.
- M. Flejszman, B. Gajda, K. Musialik, Homocysteina – nie tylko czynnik prognostyczny chorób układu sercowo-naczyniowego, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2022, vol. 13, nr 3, s. 102.
