Otyłość u nastolatków dawno przestała być problemem marginalnym. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, że do 2025 roku niemal 2,7 miliarda ludzi na świecie, czyli co czwarta osoba, może zmagać się z nadmierną masą ciała. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja wśród młodzieży – aż 22% tej grupy boryka się z otyłością lub nadwagą. Dlaczego jest to tak niebezpieczne dla młodych ludzi w okresie rozwoju i dojrzewania? Jakie są główne przyczyny tego problemu oraz jak skutecznie mu zapobiegać?

Czym się różni nadwaga od otyłości?

Aby zidentyfikować problem nadmiernej masy ciała u młodzieży, lekarze posługują się siatkami centylowymi OLAF opracowanych dla  poszczególnych grup płci i wieku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Zgodnie z nimi  nadwagę rozpoznaje się u dzieci, które znajdują się powyżej 85. percentyla, a otyłość – powyżej 97. percentyla. Omawiane siatki centylowe znajdują się na końcu książeczki zdrowia dziecka. Jeśli zastanawiasz się, czy twój syna lub twoja córka zmaga się z problemem nadmiernej masy ciała – sprawdź, czy twoje obawy potwierdzą siatki centylowe opracowane dla odpowiedniej płci i grupy wiekowej.

Niestety, statystyki pokazują, że Polska plasuje się w czołówce państw europejskich pod względem odsetka osób z otyłością. Aż 23,2% Polaków cierpi na ten problem, co jest wynikiem znacznie przekraczającym średnią europejską, wynoszącą 21,5%. Tak niekorzystne dane dobitnie uświadamiają, jak palącym wyzwaniem jest zapobieganie otyłości i leczenie jej, zwłaszcza wśród młodego pokolenia.

Czym jest spowodowana nadwaga i otyłość u nastolatków?

Główną przyczyną nadmiernej masy ciała u nastolatków jest nierównowaga pomiędzy energią dostarczaną a wydatkowaną. Młodzi ludzie często spożywają zbyt dużo wysokokalorycznych, przetworzonych produktów, bogatych w cukry i tłuszcze, a jednocześnie stronią od aktywności fizycznej. Ten nieprawidłowy styl życia sprzyja rozrostowi tkanki tłuszczowej.

Do innych czynników ryzyka otyłości u nastolatków należą:

• predyspozycje genetyczne – niektóre geny mogą warunkować większą skłonność do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej oraz zaburzeń łaknienia;
• choroby endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu);
• problemy ze snem – wpływają na obniżenie poziomu leptyny, tzw. hormonu sytości;
• przewlekły stres – prowadzi do nadmiernej produkcji kortyzolu i odkładania się tłuszczu w okolicy brzucha;
• przyjmowanie niektórych leków (np. przeciwpadaczkowych, neuroleptyków, insuliny);
• zaburzenia odżywiania (np. nocne objadanie się czy kompulsywne jedzenie);
• wpływ otoczenia – złe nawyki żywieniowe są często wynoszone z domu rodzinnego (np. konieczność zjedzenia posiłku do końca, a nie do momentu uczucia sytości);
• zaburzenia psychiczne (np. depresja, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa).

Jakie są konsekwencje nadwagi i otyłości u nastolatków?

Nadwaga i otyłość u młodzieży niosą wiele poważnych konsekwencji zdrowotnych, które rzutują na dorosłe życie. Dzieci z nadmierną masą ciała obarczone są większym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz wad układu kostno-stawowego (np. wad postawy, płaskostopia, zmian w obrębie stawów w przebiegu dny moczanowej). Częściej też diagnozowane są u nich zaburzenia endokrynologiczne (np. insulinooporność, cukrzyca typu 2, zaburzenia miesiączkowania i zaburzenia dojrzewania płciowego).

Otyłość podwyższa prawdopodobieństwo rozwoju astmy oskrzelowej oraz niektórych nowotworów (np. raka jelita grubego, piersi, szyjki macicy). Częściej też u otyłych nastolatków występują choroby układu pokarmowego (np. refluks, NASH, zespół jelita drażliwego).

Nadwaga i otyłość to nie tylko choroby ciała. Mogą one również doprowadzić do zaburzeń psychicznych (np. niskiej samooceny, izolacji społecznej, depresji).

Na czym polega profilaktyka nadwagi i otyłości u nastolatków?

Zapobieganie nadmiernej masie ciała u młodzieży jest zdecydowanie łatwiejsze niż późniejsze leczenie. Kluczową rolę odgrywa tu edukacja, zarówno rodziców, jak i samych nastolatków, na temat zdrowego stylu życia. 

Nie będzie z pewnością zaskoczeniem, że podstawą w profilaktyce nadwagi i otyłości jest stosowanie prawidłowo zbilansowanej diety. Poza obniżeniem jej kaloryczności do poziomu adekwatnego do potrzeb organizmu istotne jest zwiększenie spożycia produktów pełnoziarnistych, warzyw i w nieco mniejszej ilości owoców. Należy ograniczać natomiast spożycie cukrów prostych, soli, tłuszczów nasyconych oraz żywności przetworzonej. 

WHO zaleca, aby nastoletnia młodzież podejmowała tygodniowo przynajmniej 150 minut umiarkowanego wysiłku lub 75 minut intensywnego ruchu. Dobrym rozwiązaniem są ćwiczenia na świeżym powietrzu, takie jak: bieganie, jazda na rowerze, pływanie czy gry zespołowe.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet badań dla nastolatków – pakiet obejmuje badania, które pozwalają ocenić ogólny stan zdrowia nastoletnich dzieci (morfologię, OB, CRP, glukozę, lipidogram, IgE całkowite, kortyzol, TSH, fT4, kreatyninę, ALT, GGTP, witaminę D).
• e-Pakiet otyłość – pakiet badań pozwala ustalić przyczyny otyłości, rozpoznać zespół metaboliczny i ocenić ryzyko jego powikłań.
• e-Pakiet tarczycowy – badania z pakietu warto wykonać przy dolegliwościach wskazujących na nadczynność lub niedoczynność gruczołu tarczowego.

Bibliografia

1. M. Liskowska, Leczenie chorób tarczycy. Praca poglądowa w ramach specjalizacji z farmacji aptecznej, Łódź 2018.
2. E. Syrek, Edukacja żywieniowa jako ważny komponent promocji zdrowia, [w:] A. Walczak, L. Telka i in. (red.), Pedagogika społeczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020, s. 169–178.
3. P. Tadeusz Oleksy, A. Pytlarz, Cukrzyca typu 2 u dzieci i młodzieży – nowe wyzwanie w praktyce klinicznej, „Lek w Polsce” 2023 vol. 33, nr 391, s. 38–44.

Z. Kułaga, A. Różdżyńska-Świątkowska i in., Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2015,  t. 12  s. 119–135.