Wedle danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Nowotworów każdego roku rak piersi diagnozowany jest u 1,5 miliona kobiet na świecie, a 400 tys. z nich nie uda się wyleczyć (najczęściej przez zbyt późno postawioną diagnozę). W Polsce jedna czwarta wszystkich rozpoznawanych złośliwych chorób onkologicznych dotyczy właśnie piersi. Rozwój medycyny daje ogromne szanse na wyleczenie wczesnego stadium raka piersi bez konieczności jej usunięcia. Na nic jednak zdadzą się nawet najskuteczniejsze metody diagnostyczne i terapeutyczne, jeśli kobiety wciąż będą wołały „nie wiedzieć”, niż „usłyszeć złą wiadomość”.

Jakie mogą rozwinąć się postaci raka piersi?

Rak piersi to nowotwór złośliwy, który rozwija się w tkance gruczołowej tego narządu. W zależności od miejsca jego powstania oraz cech charakterystycznych wyróżnia się przedinwazyjną i inwazyjną postać tej choroby.

Rak przedinwazyjny może mieć postać przewodową i jest wówczas zmianą nowotworową, ograniczoną do przewodów mlekowych, bez naciekania na otaczające tkanki. Zwykle jest niewyczuwalny w badaniu palpacyjny (dłońmi). Może mieć również postać zrazikową, to znaczy ograniczoną do zrazików gruczołowych.

Rak inwazyjny może przybierać więcej form, w tym:

• rak naciekający bez specjalnego typu (niegdyś określany mianem przewodowego) – najczęstszy typ, stanowiący 65–80% przypadków; charakteryzuje się zdolnością do tworzenia przerzutów;
• rak zrazikowy naciekający – drugi co do częstości występowania (10–20% przypadków); również może dawać przerzuty;
• rak Pageta – nowotwór obejmujący brodawkę sutkową, powodujący zmiany skórne;
• rak zapalny – rzadka, ale agresywna postać, wywołująca silne objawy zapalne w obrębie piersi.

W obrębie gruczołu sutkowego mogą rozwinąć się także inne złośliwe zmiany nowotworowe – mięsaki piersi (nowotwory wywodzące się z tkanki łącznej i mięśniowej) czy przerzuty z innych narządów.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko rozwoju raka piersi?

Wystąpienie raka piersi wzrasta wraz z wiekiem, co widać wyraźnie na wykresach, obrazujących szczyt zachorowań między 50. a 69. rokiem życia. Predyspozycje do rozwoju choroby podnoszą mutację w genach BRCA1 i BRCA2 oraz predyspozycje rodzinne – jeśli matka walczyła z rakiem, to większe jest prawdopodobieństwo (choć to nie wyrok!), że u jej córki też wystąpi ta patologia.

Do rozwoju raka piersi przyczyniają się również inne czynniki, takie jak: styl życia (zwłaszcza brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu i tytoniu), uwarunkowania hormonalne (wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki, późna menopauza), brak ciąż i niemożność karmienia dziecka piersią. Ryzyko rozwoju choroby podwyższa ponadto ekspozycja na promieniowanie jonizujące, zwłaszcza w wieku dziecięcym, oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej.

Jakie są objawy raka piersi?

Rak piersi na wczesnym etapie może nie dawać żadnych objawów, dlatego tak istotne są regularne, profilaktyczne badania obrazowe (np. USG piersi) u ginekologa lub radiologa, a także samobadanie piersi. W miarę postępów choroby mogą się pojawić:

• guz lub zgrubienie wyczuwalne po uciśnięciu piersi;
• zmiana regularnego kształtu i wielkości piersi;
• zaczerwienienie, obrzęk i pogrubienie skóry piersi;
• wciągnięcie, przebarwienie lub owrzodzenia brodawki sutkowej;
• wyciek płynu z brodawki sutkowej;
• powiększenie węzłów chłonnych pod pachą;
• ból i dyskomfort w obrębie piersi (niezwiązany z ciążą czy ze zbliżającą się miesiączką).

Na czym polega diagnostyka raka piersi?

Wczesne wykrycie raka piersi ma kluczowe znaczenie dla powodzenia leczenia. W tym celu wykorzystuje się przede wszystkim badanie USG (zwłaszcza u młodszych kobiet, z dużym udziałem tkanki gruczołowej) i mammografię (zalecaną kobietom po 50. roku życia). W przypadkach wątpliwych i wysokiego ryzyka lekarz może zalecić wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej, które cechują się większą czułością.

Wsparciem dla diagnostyki obrazowej są metody analizy laboratoryjnej, które umożliwiają oznaczenie markerów nowotworowych, np. marker CA 15-3. Lekarz może również zasugerować wykonanie biopsji, czyli pobranie tkanki budzącej wątpliwości w celu przeprowadzenia badania histopatologicznego. Wyniki takiej analizy stanowią podstawę ostatecznego rozpoznania raka piersi.

Na podstawie wyników wszystkich przeprowadzonych badań lekarz określa typ nowotworu oraz jego zaawansowanie. Podejmuje też decyzję o dalszym postępowaniu terapeutycznym.

Rola czynników genetycznych

Nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2 jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju raka piersi. Dlatego też kobiety z potwierdzoną mutacją tych genów powinny zacząć wykonywać badania przesiewowe w młodym wieku i regularnie odbywać wizyty kontrolne u lekarza. Niekiedy warto rozważyć profilaktyczną mastektomię zanim choroba zdąży zaatakować.

Diagnostyka raka piersi a rokowanie i przeżywalność

Rokowanie w raku piersi zależy w dużej mierze od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Wczesne wykrycie znacząco poprawia szanse na całkowite wyleczenie:

• rak przedinwazyjny daje co najmniej 5-letnie przeżycie u ponad 95% kobiet;
• rak inwazyjny daje co najmniej 5-letnie przeżycie u około 90% kobiet;
• rak inwazyjny z przerzutami do okolicznych tkanek daje co najmniej 5-letnie przeżycie u około 70-80% kobiet;
• rak z przerzutami do odległych tkanek daje co najmniej 5-letnie przeżycie u około 25% kobiet.

Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia oraz szybkie reagowanie na jakiekolwiek niepokojące zmiany w obrębie piersi.

Jakie jest znaczenie samobadania piersi w diagnostyce raka? 

Regularne samobadanie piersi jest kluczową czynnością w profilaktyce raka. Zaleca się, aby kobiety po 20. roku życia wykonywały je raz w miesiącu, najlepiej 3-5 dni po ustąpieniu menstruacji. Podczas samobadania należy zwrócić uwagę na:

• wygląd i kształt piersi;
• obecność guzków, zgrubień lub asymetrii;
• wciągnięcia, zmiany skórne lub wyciek płynu z brodawki sutkowej;
• powiększone węzły chłonne pod pachą.

Jakie jest znaczenie badań przesiewowych?

Oprócz samobadania kluczową rolę w wykrywaniu raka piersi we wczesnym stadium odgrywają badania przesiewowe. Mowa tu o wspomnianej już mammografii oraz badaniu USG, które kobiety powinny wykonywać co 2 lata.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet rak piersi i/lub jajnika (BRCA1, BRCA2) – pakiet obejmuje analizę mutacji w genach BRCA1 oraz BRCA2, które korelują ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi i jajnika;
• e-Pakiet badań menopauza – wskazany profilaktycznie do ogólnej oceny stanu zdrowia kobiet w okresie przedmenopauzalnym, w trakcie menopauzy, po menopauzie, gdy przypada szczyt zachorowalności na raka piersi;
• e-Pakiet badań hormonalnych dla kobiet – badania z pakietu warto wykonać w celu oceny pracy układu hormonalnego. Nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka piersi.

Bibliografia

1. https://onkologia.org.pl/pl/raporty, dostęp: 29.05.2024 r.
2. J. Jassem, M. Krzakowski (red.), Rak piersi, „Onkologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja” 2020, t. 6, nr 5, s. 297–352.
3. A. Smaga, M. Mikułowska i in., Rak piersi w Polsce – leczenie to inwestycja, Sequence HC Partners, Warszawa 2014.