Zdrowie kości jest istotnym elementem ogólnego dobrostanu każdego człowieka, szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży, kiedy układ kostny przechodzi intensywny okres wzrostu i rozwoju. Niestety, wciąż lekarze diagnozują przypadki krzywicy, choroby metabolicznej związanej z zaburzeniami mineralizacji kości. Choć przyczyny tego schorzenia są dobrze znane, a leczenie skuteczne, wciąż zbyt mało uwagi poświęca się jego profilaktyce.
Co to jest krzywica?
Krzywica to choroba ogólnoustrojowa, która charakteryzuje się nieprawidłową mineralizacją kości. Wynika ona najczęściej z niedoboru witaminy D, wapnia lub fosforu w organizmie. Skutkuje to osłabieniem i deformacją kości, co prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Krzywica rozwija się u dzieci, zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu, czyli między 3. miesiącem a 2. rokiem życia. U osób dorosłych analogiczna choroba określana jest mianem osteomalacji.
Przyczyny krzywicy u dzieci
Główną przyczyną krzywicy jest niedobór witaminy D, która pełni ważną funkcję w procesie mineralizacji kości. Może być dostarczana do organizmu na dwa sposoby – poprzez syntezę skórną pod wpływem promieniowania UV oraz w niewielkich ilościach z pożywieniem. Niewystarczająca ekspozycja na słońce, dieta uboga w produkty bogate w witaminę D, a także zaburzenia wchłaniania jelitowego mogą prowadzić do jej niedoboru. Innymi czynnikami ryzyka są m.in.: ciemna karnacja skóry, przedwczesne urodzenie, otyłość, stosowanie niektórych leków.
Nieodpowiednia podaż wapnia i fosforu w diecie również może przyczyniać się do rozwoju krzywicy. Nadmiar fosforu w pożywieniu hamuje bowiem wchłanianie wapnia, co zaburza prawidłową mineralizację kości.
Objawy krzywicy u dzieci
Wczesne objawy krzywicy u dzieci są często niespecyficzne i mogą obejmować m.in. problemy z wydalaniem stolca, nadmierne pocenie się, drażliwość czy opóźnione ząbkowanie. Z czasem mogą pojawić się również dolegliwości ze strony układu kostnego:
- deformacje czaszki – spłaszczenie potylicy, powiększenie ciemiączek, guzy czołowe;
- zmiany w obrębie klatki piersiowej – bruzda Harrisona, różaniec krzywiczy;
- zniekształcenia kończyn – koślawość lub szpotawość kolan, pogrubienie nasad kości;
- zaburzenia postawy, np. kifoza;
- opóźnienie rozwoju psychomotorycznego;
- obniżone napięcie mięśniowe.
Diagnostyka krzywicy
Rozpoznanie krzywicy opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz wynikach badań laboratoryjnych i obrazowych. Lekarze oceniają m.in. stężenie witaminy D, wapnia, fosforu oraz aktywność fosfatazy zasadowej we krwi. Badanie radiologiczne kości długich może również potwierdzić charakterystyczne zmiany, takie jak poszerzenie nasad kości.
Zapobieganie krzywicy
Profilaktyka krzywicy polega na zapewnieniu dziecku odpowiedniej podaży witaminy D i wapnia. Najlepszym źródłem tej witaminy jest ekspozycja na naturalne promieniowanie słoneczne, dlatego ważne, aby dzieci spędzały czas na świeżym powietrzu. Oprócz tego dieta powinna obfitować w produkty bogate w te składniki, czyli np. ryby, jaja, nabiał czy fortyfikowane preparaty roślinne.
W przypadku niemowląt i małych dzieci, u których naturalna synteza witaminy D może być niewystarczająca, konieczna jest suplementacja. Dawkę i formę preparatu ustala lekarz, biorąc pod uwagę wiek oraz sposób żywienia dziecka.
Znaczenie witaminy D dla kości
Witamina D odgrywa podstawową rolę w procesie mineralizacji kości. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego, które są głównymi budulcowymi minerałami tkanki kostnej. Bez odpowiedniej ilości witaminy D układ kostny nie może prawidłowo się rozwijać i ulega osłabieniu.
Niedobór tej witaminy prowadzi do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, co w konsekwencji skutkuje nieprawidłową mineralizacją kości. Objawia się to m.in. deformacjami, zwiększoną podatnością na złamania oraz opóźnieniem wzrostu.
Rola wapnia i fosforu w budowie kości
Wapń i fosfor to dwa podstawowe pierwiastki budujące kości i zęby. Prawidłowy stosunek tych składników w diecie jest niezbędny dla zapewnienia optymalnej mineralizacji tkanki kostnej.
Wapń jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni, przewodzenia impulsów nerwowych oraz regulacji ciśnienia krwi. Fosfor z kolei bierze udział w procesach energetycznych komórek, wchodzi w skład kwasów nukleinowych i fosfolipidów błon komórkowych. Niedobór lub nadmiar któregokolwiek z tych pierwiastków może zaburzać homeostazę organizmu i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym rozwoju krzywicy.
Monitorowanie stanu zdrowia kości
Aby zapobiec rozwojowi krzywicy, konieczne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia kości u dzieci. Lekarz pediatra powinien oceniać m.in. przyrost długości i masy ciała, prawidłowość rozwoju motorycznego oraz ewentualne deformacje szkieletu.
W razie podejrzenia niedoborów witaminy D lub wapnia zlecane są badania laboratoryjne, w pierwszej kolejności oznaczenie stężenia tych składników we krwi. Pozwala to na wczesne wykrycie problemu i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Rodzice mogą również obserwować dziecko pod kątem charakterystycznych objawów krzywicy, takich jak opóźnione ząbkowanie, deformacje kończyn czy problemy z postawą. W przypadku zaobserwowania niepokojących symptomów należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
Badania, które warto wykonać:
- e-Pakiet kostny – pakiet badań wskazany do wykonania w diagnostyce zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, ocenie ryzyka wystąpienia chorób zwyrodnieniowych i metabolicznych kości (np. krzywicy).
- e-Pakiet dla maluchów – badania w pakiecie wskazane są do wykonania u dzieci w celach profilaktycznych, ale też przy zaobserwowaniu objawów wskazujących m.in. na nietolerancje pokarmowe, które mogą wpływać na wchłanianie witamin i zwiększać ryzyko rozwoju krzywicy.
- e-Pakiet wellbeing: premium – pakiet badań wskazany do wykonania w celu poznania ogólnej kondycji organizmu i profilaktyki.
Bibliografia
- P. Płudowski, T. D. Thacher i in., Krzywica niedoborowa – aktualne spojrzenie na epidemiologię, leczenie i zapobieganie, „Postępy Nauk Medycznych” 2016, nr XXIX (10), s. 760–766.
- K. Grzanka, E. Józef Kucharz, Krzywica oporna na Witaminę D, „Wiadomości Lekarskie” 2004, t. LVII, s. 11–12.
