Miażdżyca może rozwijać się po cichu przez długi czas, ale jej konsekwencje są często katastrofalne dla zdrowia. Postępuje powoli, systematycznie zmniejszając elastyczność i światło naczyń krwionośnych, co prowadzi do poważnych schorzeń sercowo-naczyniowych. Niestety, statystyki pokazują, że miażdżyca jest częstą przyczyną zgonów w Polsce, skracając życie pacjentów nawet o 12 lat. Dlatego tak ważne jest zrozumienie, co to dokładnie za choroba, jakie są jej przyczyny, objawy i możliwości leczenia. Tylko wtedy można skutecznie przeciwdziałać miażdżycy i w wielu przypadkach odwrócić jej niszczycielskie skutki.

Czym jest miażdżyca?

Miażdżyca, zwana również arteriosklerozą, to przewlekła choroba zapalna tętnic, charakteryzująca się tworzeniem w ich ścianach blaszek miażdżycowych. Proces ten polega na stopniowym gromadzeniu się w naczyniach krwionośnych cholesterolu, komórek zapalnych, włókien kolagenowych i mięśniowych. W efekcie dochodzi do zwężenia światła tętnic, a następnie ograniczenia przepływu krwi i niedokrwienia narządów.

Jakie są przyczyny powstawania blaszek miażdżycowych?

Główną przyczyną powstawania blaszek miażdżycowych jest uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych. Może to być spowodowane przez:

• podwyższone stężenie cholesterolu LDL (złego cholesterolu) we krwi;
• nadciśnienie tętnicze;
• palenie tytoniu;
• cukrzycę;
• otyłość;
• siedzący tryb życia;
• stres;
• czynniki genetyczne.

Uszkodzony śródbłonek przestaje pełnić swoją filtracyjną funkcję, co powoduje, że cholesterol i inne substancje zaczynają odkładać się w ścianach naczyń. Dołączają do nich komórki zapalne, tworząc charakterystyczne blaszki miażdżycowe.

Jakie są konsekwencje miażdżycy?

Miażdżyca rozwija się bardzo powoli (nawet przez wiele lat), zanim zacznie dawać pierwsze objawy. Początkowo mogą to być jedynie niewielkie zmiany tłuszczowe w ścianach naczyń, które stopniowo przeobrażają się w dojrzałe blaszki miażdżycowe.

Skutki miażdżycy zależą od tego, której tętnicy dotyczą zmiany. Mogą one prowadzić do rozwoju choroby wieńcowej i zawału serca, udaru mózgu, chromania przestankowego i martwicy kończyn, a także nadciśnienia tętniczego i niewydolności nerek (jeśli zmiany dotyczą tętnic nerkowych). W skrajnych przypadkach, gdy następuje całkowite zamknięcie tętnicy, może dojść nawet do martwicy narządu lub kończyny.

Jak się objawia miażdżyca?

Kiedy zmiany dotyczą tętnic wieńcowych, prowadzą one do choroby niedokrwiennej serca i występowania bólu wieńcowego (dławicy piersiowej). Ból zwykle pojawia się podczas wysiłku fizycznego lub stresu i ustępuje w spoczynku.

Miażdżyca tętnic zaopatrujących kończyny dolne objawia się chromaniem przestankowym – bólem łydek występującym podczas chodzenia, który ustępuje po krótkim odpoczynku. Może też powodować uczucie zimna, drętwienie i zaniki mięśni w kończynach.

Zmiany w tętnicach szyjnych i kręgowych, zaopatrujących mózg, mogą wywoływać przemijające zaburzenia widzenia, mowy, czucia, a nawet doprowadzić do udaru mózgu. Miażdżyca tętnic nerkowych z kolei może być przyczyną nadciśnienia tętniczego i niewydolności nerek.

Na czym polega diagnostyka miażdżycy?

Wykrycie miażdżycy we wczesnym stadium jest kluczowe dla podjęcia skutecznego leczenia. W tym celu lekarze mogą zlecić pacjentowi następujące badania:

• badanie lipidogramu – ocena stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, HDL oraz triglicerydów we krwi;
• badanie homocysteiny – jej podwyższone stężenie może wskazywać na ryzyko miażdżycy;
• badanie USG z funkcją Doppler – ocena drożności i przepływu w naczyniach krwionośnych;
• angiografia – badanie obrazujące wnętrze tętnic;
• tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny naczyń.

Czy można wyleczyć miażdżycę?

Niestety, miażdżycy nie da się całkowicie wyleczyć, ale jej rozwój można znacznie spowolnić, a w niektórych przypadkach nawet odwrócić. Istotną rolę odgrywa tu modyfikacja stylu życia pacjenta, a zwłaszcza diety. Ważne, aby ograniczać spożycie tłuszczów nasyconych i cholesterolu, a zwiększyć udział nienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika, warzyw i owoców. 

Wiele dobrego zdziała regularna, umiarkowana aktywność fizyczna, taka jak spacery, jazda na rowerze czy pływanie. Pomaga obniżyć poziom cholesterolu, ciśnienie krwi i masę ciała, a tym samym spowalnia rozwój miażdżycy.

Pamiętaj, aby zadbać o regularne wizyty u lekarza, wykonywanie badań i przyjmowanie zaleconych leków. W leczeniu farmakologicznym stosuje się m.in. statyny – leki obniżające poziom cholesterolu LDL, leki przeciwpłytkowe, rozszerzające naczynia oraz leki hipotensyjne.

Profilaktyka miażdżycy

Najskuteczniejszym sposobem walki z miażdżycą jest jej wczesne wykrycie i zapobieganie. Wykonuj coroczne badania lipidogramu, które pozwolą ocenić poziom cholesterolu i innych parametrów gospodarki lipidowej. Warto też zbadać stężenie homocysteiny we krwi.

Ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularnej aktywności fizycznej, ograniczenie spożycia alkoholu i całkowite zaprzestanie palenia tytoniu. Dieta powinna opierać się na produktach roślinnych, chudym mięsie, rybach i nabiale.

Czy można cofnąć miażdżycę?

Przez długi czas uważano, że miażdżycy nie można odwrócić. Obecnie nie ma skutecznych metod odwracających konsekwencje choroby. Jednak w ostatnich latach badania naukowe dostarczyły coraz więcej dowodów, że w przyszłości będzie to możliwe we wczesnych stadiach rozwoju miażdżycy.

Istotne jest więc wczesne wykrycie zmian miażdżycowych i natychmiastowe wdrożenie kompleksowego leczenia, obejmującego modyfikację stylu życia, farmakoterapię, a w niektórych przypadkach także leczenie zabiegowe.

Badania wskazują, że u pacjentów, którzy ściśle przestrzegają zaleceń lekarskich, może dojść do:

• zahamowania progresji zmian miażdżycowych;
• częściowego cofnięcia się już istniejących blaszek;
• poprawy funkcji śródbłonka naczyniowego;
• obniżenia ryzyka wystąpienia poważnych powikłań, takich jak zawał serca czy udar mózgu.

Oczywiście, im wcześniej zostaną wdrożone działania profilaktyczne i lecznicze, tym większe są szanse na uzyskanie korzystnych efektów. Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i szybkie reagowanie na pierwsze niepokojące objawy.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet badania na miażdżycę – badania w pakiecie wskazane są do wykonania w celu oszacowania ryzyka zachorowania na miażdżycę i inne schorzenia sercowo-naczyniowe, a także monitorowania już trwającej choroby. Pakiet obejmuje takie badania jak: glukoza, lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), hs CRP, hs Troponina I, stratyfikacja ryzyka, hemoglobina glikowana, Apo B.
• e-Pakiet sercowy: rozszerzony – pakiet obejmuje badania zalecane do wykonania w celu kontrolowania stanu zdrowia podczas leczenia chorób przewlekłych, w tym miażdżycy.
• e-Pakiet otyłość – badania w pakiecie przeznaczone są do wykonania w celu ustalenia przyczyn otyłości, która przyczynia się do rozwoju miażdżycy. Pakiet obejmuje: pomiar glukozy, lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), kwas moczowy, TSH, leptynę.

Bibliografia

1. R. Piotrkowska, M. Dobosz i in., Jakość życia chorych z miażdżycą naczyń obwodowych – przegląd piśmiennictwa, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” 2011, nr 41, s. 89–95.
2. S. Surma, R. Turowski i in., Miażdżyca tętnic szyjnych – epidemiologia, czynniki ryzyka i rola leczenia hipolipemizującego. Przegląd badań i wytycznych dla lekarza praktyka, „Choroby Serca i Naczyń” 2024, nr 21 (1–2), s. 21–35.