Anemia megaloblastyczna to złożone zaburzenie krwi wynikające z niedoboru kluczowych składników odżywczych – kobalaminy (witaminy B12) oraz kwasu foliowego (witaminy B9). Ten rodzaj niedokrwistości charakteryzuje się obecnością nieprawidłowo dużych, niedojrzałych czerwonych krwinek, określanych mianem megaloblastów. Zrozumienie przyczyn i objawów oraz skutecznych metod leczenia tej choroby jest konieczne, by zapewnić pacjentom pełne wyleczenie i zapobiec powikłaniom.

Co powoduje anemię megaloblastyczną?

Podstawową przyczyną anemii megaloblastycznej jest niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego w organizmie. Może to wynikać z nieprawidłowej diety ubogiej w te składniki, zaburzeń wchłaniania, zwiększonego zapotrzebowania lub przyjmowania leków interferujących z ich metabolizmem.

Niedobór witaminy B12

Niedobór witaminy B12 jest często spotykany u wegetarian i wegan, którzy nie dostarczają jej w wystarczającej ilości z pożywienia. Zaburzenia wchłaniania tej witaminy mogą wystąpić w przebiegu schorzeń przewodu pokarmowego, takich jak choroba Addisona-Biermera, zapalenie jelita cienkiego czy stan po resekcji żołądka. Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku również mogą prowadzić do niedoboru witaminy B12.

Niedobór kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego może wynikać z niedostatecznej podaży w diecie, zwłaszcza u osób spożywających mało świeżych warzyw liściastych, owoców cytrusowych czy pełnoziarnistych produktów zbożowych. Zaburzenia wchłaniania, zwiększone zapotrzebowanie (np. w ciąży) lub stosowanie niektórych leków (m.in. fenytoina, metotreksat) również mogą przyczyniać się do niedoboru tego składnika.

Jak objawia się anemia megaloblastyczna?

Anemia megaloblastyczna manifestuje się zarówno objawami typowymi dla niedokrwistości, jak i symptomami specyficznymi dla niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego:

  • zmęczenie, osłabienie, łatwa męczliwość;
  • bladość skóry i błon śluzowych;
  • szybkie bicie serca, duszność;
  • bóle i zawroty głowy;
  • problemy z koncentracją;
  • zaburzenia czucia, mrowienie i drętwienie kończyn;
  • niestabilność chodu, osłabienie napięcia mięśniowego;
  • zmienność nastroju, depresja, otępienie,
  • utrata apetytu, biegunki;
  • ciemne przebarwienia skóry, zwłaszcza grzbietowych powierzchni palców;
  • bezpłodność;
  • wady rozwojowe u płodu (np. rozszczep kręgosłupa).

Na czym polega diagnostyka anemii megaloblastycznej?

Diagnoza anemii megaloblastycznej opiera się na wynikach badań laboratoryjnych. Podstawą jest morfologia krwi, która pozwala stwierdzić obecność charakterystycznych, dużych, niedojrzałych erytrocytów (megaloblastów). Ponadto lekarz może zlecić wykonanie oznaczenia poziomu witaminy B12 i B9 w surowicy, a także stężenia homocysteiny i kwasu metylomalonowego (podwyższone przy niedoborze B12).

 

Bardziej zaawansowana diagnostyka laboratoryjna obejmuje diagnozę obecności autoprzeciwciał (w chorobie Addisona-Biermera) i badanie szpiku kostnego. W niektórych przypadkach lekarz może również zlecić badania obrazowe, takie jak gastroskopia, w celu oceny stanu przewodu pokarmowego.

Jak zapobiegać anemii megaloblastycznej?

Podstawą zapobiegania anemii megaloblastycznej jest dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości witaminy B12 i kwasu foliowego z pożywieniem. Dieta bogata w kobalaminę to ta, w której obecne są: mięso, ryby, jaja, nabiał, a także podroby (np. wątroba, nerki). W diecie obfitującej w kwas foliowy jest sporo zielonych warzyw liściastych, owoców cytrusowych, roślin strączkowych i otrębów pszennych.

 

Suplementacja tych składników jest szczególnie ważna w grupach ryzyka, takich jak stosowanie diet eliminacyjnych, okres ciąży czy zaburzenia wchłaniania oraz alergie i nietolerancje pokarmowe.

Rola pozostałych witamin z Grupy B

Oprócz witaminy B12 i kwasu foliowego inne witaminy z grupy B odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia krwinek czerwonych i prawidłowego metabolizmu:

  • witamina B1 (tiamina) – niezbędna dla metabolizmu glukozy;
  • witamina B2 (ryboflawina) – wspomaga przekształcanie witaminy B6 i kwasu foliowego;
  • witamina B3 (niacyna) – korzystna dla ogólnego metabolizmu i profilu lipidowego;
  • witamina B5 (kwas pantotenowy) – bierze udział w produkcji erytrocytów;
  • witamina B6 (pirydoksyna) – niezbędna dla syntezy hemoglobiny;
  • biotyna (B7) – wspiera metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek.

Rola witaminy C i bioflawonoidów

Witamina C odgrywa ważną rolę w leczeniu anemii megaloblastycznej. Znacząco zwiększa wchłanianie żelaza z pożywienia, zwłaszcza tego pochodzenia roślinnego. Ułatwia to odbudowę zapasów pierwiastka niezbędnego do produkcji hemoglobiny. Ta witamina jest też niezbędna dla zdrowia szpiku kostnego, gdzie powstają krwinki czerwone. Przyczynia się do produkcji kolagenu, białka kluczowego dla prawidłowej struktury szpiku.

 

Natomiast bioflawonoidy, czyli naturalne związki w owocach i warzywach, wspólnie z witaminą C wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają ogólną kondycję krwi. Ich właściwości antyoksydacyjne chronią także erytrocyty.

Badania, które warto wykonać:

  • e-Pakiet badanie niedoboru witamin i minerałów – badania w pakiecie są wskazane do wykonania w przypadku podejrzenia niedoborów witamin i składników mineralnych objawiających się np. anemią. Badanie obejmuje analizę poziomu takich witamin i składników jak: witamina D metabolit 25 (OH), B9, B12, wapń całkowity, fosfor nieorganiczny, magnez, żelazo, cynk.
  • e-Pakiet dla kobiet w ciąży (podstawowy) – pakiet obejmuje badania, które pozwalają określić ogólną kondycję ciężarnej i zidentyfikować niedomagający organ lub układ, jednocześnie określając nasilenie procesu chorobowego, w tym anemii.
  • e-Pakiet GENOdiagDIETA – geny metabolizmu witamin i antyoksydantów – badanie pozwala przeanalizować geny metabolizmu witamin i antyoksydantów, które decydują o przyswajalności tych składników. Analizowane są: MTHFR C677T, MTHFR A1298C (gospodarka folianów), GSTM1 i GSTT1, SOD2 (usuwanie wolnych rodników), VDR (receptor witaminy D) oraz GSTP1 (metabolizm tokoferoli wpływający na przyswajalność witaminy E).

Bibliografia

  1. K. Banyś, M. Knopczyk i in., Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka, „Bromatologia” 2020, t. 76, nr 2, s. 79–87.
  2. E. Cieślik, A. Gebulsia, Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, „Hygeia Public Health” 2011, nr 46 (4), s. 431–436.
  3. M. Mziray, P. Domagała i in., Witamina B12 – skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2016, nr 3 (48), s. 295–301.