Alergia na kurz należy do najbardziej rozpowszechnionych alergii całorocznych, dając o sobie znać szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Choć samo sformułowanie „alergia na kurz” jest powszechnie używane, to w rzeczywistości główną przyczyną tej dolegliwości są mikroskopijne pajęczaki zwane roztoczami, które bytują w kurzu domowym. Ich odchody stanowią bowiem główne alergeny, wywołujące nieprzyjemne objawy u wrażliwych osób. 

Czym są roztocza i dlaczego stanowią zagrożenie?

Roztocza to mikroskopijne pajęczaki, których wielkość waha się od 0,1 do 0,5 mm. Pomimo że nie są widoczne gołym okiem, ich obecność w środowisku człowieka jest powszechna. Główne gatunki odpowiedzialne za alergie to Dermatophagoides pteronyssinus oraz Dermatophagoides farinae, które żywią się złuszczającym się ludzkim naskórkiem. Doskonale czują się w ciepłych i wilgotnych warunkach, dlatego szczególnie lubują się w materacach, pościeli, dywanach, meblach tapicerowanych oraz w innych miejscach, gdzie gromadzi się kurz i martwy naskórek. Ich liczebność drastycznie wzrasta podczas sezonu grzewczego, gdy powietrze w zamkniętych pomieszczeniach staje się suche i unosi się w nim kurz. To właśnie wtedy objawy alergii są najsilniej odczuwane.

Mechanizm powstawania alergii na roztocza

Alergia na roztocza to reakcja nadwrażliwości organizmu na związki chemiczne znajdujące się w ich odchodach. U osób zdrowych substancje te nie wywołują żadnych niepożądanych objawów, natomiast u alergików uruchamiają nieprawidłową odpowiedź układu odpornościowego.

Gdy organizm po raz pierwszy zetknie się z alergenem roztoczy, zaczyna wytwarzać przeciwciała IgE. Następnie, przy kolejnym kontakcie z alergenem, przeciwciała te przyłączają się do komórek tucznych, powodując ich degranulację. W efekcie do przestrzeni międzykomórkowej uwalniane są liczne mediatory stanu zapalnego, takie jak histamina, prostaglandyny czy leukotrieny. To właśnie one odpowiadają za kliniczne objawy alergii.

Czynniki ryzyka rozwoju alergii na roztocza

Choć alergia na roztocza może dotknąć każdego, niektóre osoby są bardziej podatne na jej rozwój. Do głównych czynników ryzyka zalicza się:

• wiek – alergia na roztocza najczęściej pojawia się we wczesnym dzieciństwie,
• predyspozycje genetyczne – osoby, których krewni cierpią na alergie, wykazują większe ryzyko zachorowania,
• choroby współistniejące – alergia na roztocza często towarzyszy innym schorzeniom alergicznym, takim jak atopowe zapalenie skóry czy astma,
• narażenie na alergeny – im większa i dłuższa ekspozycja na roztocza, tym wyższe ryzyko rozwoju alergii.

Warto podkreślić, że sama obecność roztoczy w środowisku nie prowadzi do alergii. Istotną rolę odgrywa indywidualna podatność organizmu na działanie tych alergenów.

Objawy alergii na roztocza

Objawy alergii na roztocza są bardzo zróżnicowane i mogą obejmować zarówno dolegliwości ze strony układu oddechowego, jak i skórne. Ze strony układu oddechowego pojawiają się: wodnisty i obfity katar, zatkany nos, kichanie, swędzenie nosa i gardła, osłabienie węchu, duszność, świszczący oddech, trudności w oddychaniu.

Mogą pojawić się dolegliwości ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka) i objawy skórne (nadmierna suchość, pokrzywka, zaczerwienienie, swędzenie, grudki, pęcherzyki). Czasami występują: łzawienie oczu, częstsze bóle głowy, zaburzenia koncentracji, uczucie zmęczenia, senność.

Objawy alergii na roztocza najsilniej dają o sobie znać rano, po przebudzeniu, oraz wieczorem, po ułożeniu się do snu. Nasilają się również podczas czynności, takich jak sprzątanie, które powodują unoszenie się kurzu w powietrzu.

Rozpoznawanie alergii na roztocza

Zdiagnozowanie alergii na roztocza kurzu domowego opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz wykonaniu specjalistycznych testów. Lekarz alergolog w pierwszej kolejności przeprowadza szczegółowy wywiad, pytając o rodzaj i nasilenie objawów, a także o ich związek z określonymi czynnościami lub porami dnia.

Następnie lekarz zleca testy alergiczne, które mogą mieć formę:

• testów skórnych – polegają na nakłuciu skóry preparatem zawierającym alergeny roztoczy i obserwacji reakcji po 15–20 minutach,
• testów krwi – oznacza się poziom przeciwciał IgE specyficznych dla alergenów roztoczy.

Wyniki tych badań pozwolą lekarzowi na potwierdzenie rozpoznania alergii na roztocza oraz określenie jej nasilenia. W niektórych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie testu prowokacyjnego, w którym pacjent jest kontrolowanie narażany na kontakt z alergenem.

Zapobieganie narażeniu na alergeny roztoczy

Kluczową rolę w przypadku alergii na roztocza odgrywa profilaktyka, polegająca na ograniczeniu ekspozycji na te mikroorganizmy. Można to osiągnąć poprzez częste i dokładne sprzątanie. Regularne odkurzanie odkurzaczem z filtrem HEPA, wycieranie kurzu wilgotnymi ścierkami, pranie tkanin w wysokiej temperaturze zapobiegają unoszeniu się alergenów w powietrzu i ich wdychaniu. Zrezygnuj z dywanów, zasłon, pluszowych zabawek, pościeli z pierza na rzecz tkanin syntetycznych. Zimą możesz praktykować okresowe zamrażanie pościeli i zabawek. Umieść je na co najmniej 12 godzin w temperaturze poniżej 20 st. Celsjusza.

Ważna jest kontrola wilgotności i temperatur. Utrzymuj w pomieszczeniu wilgotność poniżej 50% oraz temperaturę nieprzekraczającą 22 st. Celsjusza. Stosuj również filtry powietrza – oczyszczacze z certyfikowanymi filtrami HEPA.

Badania, które warto wykonać:

• e-Pakiet alergiczny – pakiet wskazany do wykonania przez osoby będące w trakcie diagnostyki alergii lub planujące rozpoczęcie diagnostyki.
• e-Pakiet alergiczny oddechowy – badania w pakiecie są wskazane do wykonania dla osób dorosłych, a także dzieci będących w trakcie diagnostyki alergii wziewnej lub planujących jej rozpoczęcie.
• e-Pakiet alergiczny pokarmowy – badania w pakiecie warto wykonać w przypadku nasilenia objawów alergii pokarmowych (także kaszlu) lub w celu przeprowadzenia szerokiej diagnostyki alergicznej.

Bibliografia

1. B. Wróblewska, Na ratunek układowi, „Academia – Magazyn Polskiej Akademii Nauk” 2008, s. 16–19.
2. P. Fuss, K. Bal-Gierańczyk i in., Wpływ środowiska wiejskiego na rozwój astmy i alergii u dzieci, „Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology” 2017, nr 4(3), s. 103–108.

B. Samoliński, Profilaktyka uczulenia na roztocze kurzu mieszkaniowego – rola nowoczesnego akarycydu, „Alergia” 2017, nr 4, s. 31–34.