Boreliozę, zwaną też chorobą z Lyme, wywołują bakterie z rodzaju Borrelia. Przenoszone są one przez kleszcze. Niezbyt ostre zimy w strefie klimatycznej, w której znajduje się Polska, stworzyły kleszczom dobre warunki do rozwoju. To dlatego, jak pokazują dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, w samym tylko 2019 r. zachorowania potwierdzono aż u 20 629 osób. Borelioza może objąć różne narządy i układy organizmu, dając zróżnicowane objawy w zależności od stadium choroby. Nieleczona, może prowadzić do poważnych, nieodwracalnych powikłań.

Czym jest borelioza i jak dochodzi do zakażenia?

Borelioza to choroba zakaźna, wywoływana przez spiralne bakterie z rodzaju Borrelia. W Polsce najczęściej spotykane są dwa gatunki tych patogenów – Borrelia afzelii oraz Borrelia garinii, przenoszone przede wszystkim przez kleszcze pospolite. Do zakażenia dochodzi wyłącznie poprzez ich ukąszenie. 

Kleszcze bytują na terenach zielonych, takich jak lasy, łąki, parki czy trawniki, skąd mogą przenieść się na ludzi i zwierzęta. Nie ma możliwości bezpośredniego przeniesienia choroby z człowieka na człowieka.

Ważnym czynnikiem ryzyka jest czas, przez jaki kleszcz pozostaje wkłuty w skórę. Im dłużej trwa żerowanie pasożyta, tym większe jest prawdopodobieństwo, że bakterie z jego jelita przedostaną się do organizmu żywiciela. Dlatego istotne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza po jego zauważeniu.

Objawy boreliozy w zależności od stadium choroby

Pierwszym i najczęściej obserwowanym objawem boreliozy we wczesnym stadium jest rumień wędrujący. Pojawia się on najczęściej w ciągu 1–2 tygodnie od ukąszenia przez zakażonego kleszcza u 50–80% osób. Charakteryzuje się okrągłym, owalnym lub nieregularnym zaczerwienieniem skóry, które stopniowo powiększa się obwodowo, tworząc charakterystyczny pierścień z przejaśnieniem w środku. Mogą występować również gorączka, bóle głowy oraz uczucie zmęczenia.

Inną rzadszą formą wczesnej boreliozy jest limfocytoma boreliozowa. Objawia się ona pojawieniem się niebolesnego, sinoczerwonego guzka najczęściej na uchu, brodawce sutkowej lub mosznie. Ta postać choroby występuje głównie u dzieci.

W ciągu kilku tygodni od zakażenia bakterie mogą rozprzestrzenić się po organizmie, wywołując:

  • zapalenie stawów – najczęściej obejmuje duże stawy, np. kolanowy czy łokciowy,
  • neuroborelioza – zapalenie układu nerwowego, zwykle pod postacią zapalenia nerwów czaszkowych lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

W tym stadium choroby mogą również pojawić się zaburzenia rytmu serca, takie jak bloki przedsionkowo-komorowe lub inne zaburzenia przewodnictwa. Zmiany te wymagają pilnej interwencji medycznej.

Nieleczona borelioza może przejść w stadium późne, która daje o sobie znać bardzo poważnymi symptomami, takimi jak:

  • przewlekłe zanikowe zapalenie skóry – zmiany skórne o sinoczerwonym zabarwieniu, często zlokalizowane na kończynach, w obrębie których skóra ulega z czasem zanikowi,
  • przewlekłe zapalenie stawów – najczęściej dotyczy dużych stawów, takich jak kolana, stawy ramienne, łokciowe czy biodrowe i może prowadzić do ich nieodwracalnego uszkodzenia,
  • przewlekła neuroborelioza – obejmuje przewlekłe zapalenie mózgu, zapalenie korzeni nerwowych, porażenie nerwów czaszkowych, a także zaburzenia poznawcze, pamięci i orientacji.

Warto jednak podkreślić, że objawy neurologiczne mogą pojawić się zarówno we wczesnej, jak i w późnej fazie choroby.

Diagnostyka boreliozy

Pojawienie się rumienia wędrującego jest wystarczającym kryterium do rozpoznania boreliozy we wczesnym stadium. W tej sytuacji lekarz może od razu wdrożyć leczenie antybiotykami, bez konieczności wykonywania testów laboratoryjnych.

W przypadku braku rumienia lub podejrzenia późniejszych stadiów boreliozy konieczne jest wykonanie badań krwi w celu wykrycia przeciwciał swoistych dla antygenów krętków rodzaju Borrelia. Standardowym postępowaniem jest dwuetapowa diagnostyka:

  1. Test ELISA – badanie przesiewowe, którego dodatni wynik wymaga potwierdzenia.
  2. Test Western Blot – test potwierdzający, charakteryzujący się większą swoistością.

Ponadto w niektórych sytuacjach może zostać wykonane badanie PCR w celu wykrycia DNA bakterii Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym, płynie stawowym lub wycinku skóry.

Należy pamiętać, że obecność przeciwciał we krwi nie zawsze oznacza aktywną chorobę! Mogą one utrzymywać się długo po wyleczeniu. Dlatego diagnostyka boreliozy musi opierać się na całościowej ocenie objawów klinicznych.

Zapobieganie boreliozie

Niestety, na chwilę obecną nie istnieje szczepionka przeciwko boreliozie. Trwają jednak badania nad preparatem drugiej generacji VLA15. Szanse, że powstanie niedługo lek chroniący przed tą chorobą, są duże. W Polsce Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji w Białymstoku uczestniczy w testach szczepionki. Zanim jednak zostanie ona dopuszczona do użytku, kluczowa jest profilaktyka, która opiera się na ochronie przed ukąszeniami przez kleszcze:

  • noszenie długich spodni, koszul z długimi rękawami oraz nakryć głowy podczas przebywania na terenach zielonych,
  • stosowanie repelentów odstraszających kleszcze,
  • regularne sprawdzanie ciała po powrocie z lasu, łąki lub ogrodu i natychmiastowe usuwanie zauważonych kleszczy,
  • unikanie miejsc o dużym zagrożeniu występowania kleszczy, takich jak gęste zarośla czy wysokie trawy.

Badania, które warto wykonać:

Bibliografia

    1. P. Lonser, W. Koper i in., Borelioza w praktyce lekarza POZ, „Lekarz POZ” 2023, nr 9(4), s. 226–231.
    2. J. Wysocki, Neurootologiczne postacie boreliozy, „Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny” 2020, nr 9 (4), s. 39–44.
    3. A. Szuster-Ciesielska, Profesor Agnieszka Szuster-Ciesielska o szczepionce przeciwko boreliozie, „Kurier Medyczny” 2022, nr 5, s. 18–19.
    4. A. Brochocka, J. Kasprzak i in., Zagrożenia związane z pasożytniczym oddziaływaniem kleszczy jako wektora patogenów, „Hygeia Public Health” 2018, nr 53(2), s. 132–139.